شفافیت از جمله مباحثی است که وابستگی بسیار زیادی به فناوری و رشد تکنولوژی دارد. به‌گونه‌ای که مصادیق این مفهوم با تغییرات فناوری دچار تغییر می‌شوند. به همین دلیل برای فهم دقیق شفافیت نیاز است تا آشنایی اولیه‌ای با فناوری‌های روز دنیا داشته باشید.

پیشرفت‏های تکنولوژیک در دهه‏‌های اخیر، دولت را نیز بی‌نصیب نگذاشته است. با پیشرفت‏های اخیر فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل وب 2.0 و وب 3.0 و همچنین شبکه‌های اجتماعی و سیستم‏های موبایل، امکان تغییر رابطه یک سویه از دولت به مردم به رابطه متقابل و همکاری مردم و دولت فراهم شده است. در بخش چهارم از سلسله مباحث دولت به مثابه بستر به بررسی نقش فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات در شکل‌گیری دولت به مثابه بستر خواهیم پرداخت.

چندی است که زمزمه‌های مثبتی از مباحث مربوط به شفافیت در کشورمان شنیده می‌شود که طبعا اجرایی کردن آنها بسترسازی‎های مربوطه را می‌طلبد. با نگاهی به تجربه کشورهای برتر دنیا در عرصه شفافیت، یک پیش نیاز اجرایی مشترک در تمامی برنامه‌های ایجاد شده برای استفاده یا نظارت همگانی وجود دارد: احراز هویت. احراز هویت در دنیای حقیقی به وسیله کارت شناسایی عکس‌دار مثلا کارت ملی انجام می‌شود. اما بستر غالب فعالیت‌های مرتبط با شفافیت در دنیای امروز، فضای مجازی است که احراز هویت کاربران در آن، سنگ بنای ارائه همه خدمات مرتبط است. در واقع موضوع بسیار ساده و روشن است: تا هویت شخص در فضای مجازی (مثلا شخص درخواست دهنده، رای دهنده، ثبت‌نام کننده یا اظهار کننده) مشخص و "شفاف" نباشد، نمی‌توان سرویسی برای افزایش شفافیت در جامعه ارائه کرد.

تیم برنرزلی مخترع وب و نظریه پرداز دادهباز، استانداردی ۵ سطحی برای کیفیت داده‌های باز معروف به «داده‌های ۵ ستاره»(5 Satar Data) تعریف کرده است.

در این جزوه راهنمای خوبی در رابطه با نحوه و امکانات و ابزارهای مختلف یک وبسایت پارلمان ارائه شده است. هر چند مطالب این جزوه نسبت به استانداردهای روز قدری قدیمی است (نشر در سال 2009)، با این با توجه به وضعیت کنونی وبسایت مجلس کشورمان، بسیار قابل استفاده و روشن کننده خواهد بود.

در گزارش پیشین، معاهدات تبادل داده، اشاره‌ای به سطوح مختلف انتشار داده، شد. در این گزارش آن مفهوم را با جایابی در تحقق داده‌ باز، با تفصیل بیشتری مورد بررسی قرار می‌دهیم.

داده‌های دولتی و حکومتی که با صرف بودجه‌ی عمومی جمع‌آوری‌شده،‌ متعلق به همه است و باید در دسترس همه باشد.  البته این به معنی از بین رفتن محرمانگی نیست و پرواضح است که هر داده‌ای هم نباید منتشر شود.

انتشار داده‌های مختلف (یا باز شدن داده‌ها)، به‌خصوص داده‌های باز حاکمیتی، هم به نفع دولت است و هم به نفع مردم. دولت با انتشار داده‌های خود می‌تواند از تحلیل‌هایی که بر روی آن داده‌ها صورت می‌گیرد، بهره‌مند شود، مشکلات و یافتن راه‌حل آن را به مردم واگذار کند و در یک‌کلام، مردم بیش‌ازپیش فعالانه وارد مسائل اساسی جامعه خویش می‌شوند. این مشارکت فعالانه مردم در امور دولت و حاکمیت، به افزایش همدلی و هم‌زبانی دولت و ملت منجر می‌شود. سیاست‌ها و راهکارهای اختیار شده توسط دولت برای مردم پذیرفتنی‌تر می‌شود و هرکس اطلاعاتی دقیق‌تر و واقعیتی از بخش‌های مختلف کشور خود خواهد داشت. انتشار باز داده‌های حاکمیتی می‌تواند به گشایش فصلی جدید در تحقیقات و مطالعات دانشگاهی منجر شود که پیش از آن به علت نبود اطلاعات ممکن نبود. بازهم دراین‌ بین دولت و ملت باهم از نتایج این تحقیقات و راه‌حل‌هایی که در آن برای مشکلات کشور ارائه می‌شود،‌ بهره می‌برند.

در گزارش پیشرو به بررسی چگونگی تحقق داده باز می‌پردازیم. همچنین با شرح سطوح 5‌گانه انتشار داده از سطح خوانش انسانی تا سطح خوانش ماشینی و در نهایت، داده باز متصل، نوشته را ادامه خواهیم داد. مثل همیشه برای پیشرفت و بهبود فعالیت‌ها، پذیرای نظرات و پیشنهادات شما مخاطبان بزرگوار هستیم. در صورتی که به فایل قابل ویرایش آن هم نیاز دارید، به ما اطلاع دهید.

تبادل داده‌های دیجیتالی بخش مهمی از فعالیت‌ کشورهای مختلف و امور بین‌المللی را تشکیل می‌دهند. انجام تبادلات داده‌ نیازمند استانداردهایی است که در قالب سطوح و زبان‌های تبادل داده مطرح می‌شوند. بعد از تعریف استانداردهای شکلی و زبانی، لازم است چارجوبی حقوقی و قانونی برای تبادلات داده تعریف شود تا طی یک تبادل، اهداف طرفین مدنظر قرارگیرد. بدین منظور، معاهدات تبادل داده بین‌ نهادها و سازمان‌های مختلف در سطوح متفاوت منعقد می‌گردد تا ضمن رعایت مسائل قانونی هر کشور، طی زمان مشخص و با هزینه‌ای معقول، نیازهای طرفین برآورده گردد.

در گزارشی که در ادامه مطلب حضور شما تقدیم می‌شود، معنی و مفهوم معاهدات تبادل داده را شرح داده‌ایم. همچنین دو مثال قابل توجه از کاربرد این معاهدات ذکر شده است.

بی‌شک مطالعه و بیان پیشنهادات و سوالات شما برای اصلاح و تکمیل این گزارش، به دقت علمی گزارش و رشد فعالیت‌های «داده باز برای ایران» کمک شایانی خواهد کرد. 

ارائه اطلاعات پارلمان، نوعی شفافیت را ایجاد می‌کند که نتیجه آن اعتماد به فرایند، مشارکت مردم در ارزیابی و در نتیجه افزایش کارآمدی و کاهش فساد آن نهاد خواهد بود. اما نحوه ارائه این اطلاعات از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های موجود، پایگاه داده پارلمان انگلستان را معرفی می‌کنیم. 

امروزه ارتباط میان مباحث مختلف علم حقوق و مباحث فنی در حوزه علم رایانه بسیار تنگاتنگ شده است، به گونه‌ای که چنانچه قوی‌ترین مباحث حقوقی با پایه فنی مناسب پشتیبانی نگردد، عملاً آن بحث قانونی کارآمد نخواهد بود؛ وحتی می توان گفت که امروزه بسیاری از گلوگاه‌های ناکارآمدی از ناحیه ضعف‌های فنی ایجاد شده و نه نقص‌های حقوقی...

آکوما انتوسو (Akoma Ntoso) زبانی فنی و توسعه‌یافته مبتنی بر XML است که به منظور استانداردسازی الگوی معنایی متون قانونی و قضائی تدوین گردیده است. این الگو به طور گسترده‌ای در دنیا در حال ترویج و بکارگیری است و توانسته عملکرد نهادهای قانون‌گذاری و نیز قضائی را ارتقاء بخشد.

در این پست قصد نداریم این زبان و الگوی آن،‌ ویژگی‌ها و توانمندی‌های آنرا مورد بحث قرار دهیم، و این کار را به فرصت دیگری وا می‌گذاریم، با این حال مایلیم برگزاری یک کنفرانس علمی در این حوزه را اطلاع‌رسانی کنیم.

برای کسب اطلاعات بیشتر پیرامون این کنفرانس و نیز الگوی Akoma Ntoso به لینک زیر مراجعه بفرمائید:

First International Akoma Ntoso Conference (IANC 2015)

مقدمه

هر چند محور مسائل حقوقی در مباحث شفافیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، با این حال مسائل فنی از آنها کم‌اهمیت‌تر نیستند. این مسائل فنی ناظر به شفافیت است که عملاً امکان استفاده یا استفاده مجدد داده را فراهم کرده، امکان تکثیر نظارت، مشارکت و تعامل را بصورت فزاینده فراهم می‌سازد.

خدمات داده‌ی بنیاد سان‌لایت

Sunlight Foundation بتازگی سرویس فوق‌العاده‌ای را ارائه کرده است. این سرویس که Sunlight Data Services نام دارد، اطلاعات بسیار جالب و مفیدی را ناظر به کنگره، انتخابات و کلیه فعالیت‌ها و مطالب مرتبط به آن، و در قالب API به کاربران و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار و سرویس‌ها ارائه می‌کند. انواع APIهایی که در این سرویس ارائه می‌شوند عبارت‌اند از:

احتمالا شما هم آقای تیم برنرز لی (Tim Berners-Lee) را می‌شناسید: ایشان مخترع شبکه جهانی وب (World Wide Web)، مدیر بنیاد وب جهان‌گستر (World Wide Web Consortium - W3C) و از مؤسسین بنیاد داده باز (Open Data Institute) هستند (اطلاعات بیشتر پیرامون ایشان از ویکیپدیا).

البته مخترع www بودن ایشان تنها ویژگی جذاب ایشان نیست. ایشان روی مباحث داده متمرکز (Linked Data) داده باز تمرکز و تأکید ویژه‌ای دارند و معتقدند که اساسا این رویکرد است که ماهیت و ارزش واقعی وب را مشخص می‌کند. در همین زمینه ایشان ارائه‌هایی در تد (TED) داشته‌اند که با هم مشاهده می‌کنیم.

ارائه اول: فوریه 2009 - درباره ی وب آینده

لینک ارائه در تد فارسی

ارائه دوم: فوریه 2010 - سالی که داده های باز جهانی شدند

لینک ارائه در تد فارسی

پی‌نوشت:‌ البته ایشان ارائه دیگری هم در تد داشته‌اند که در مورد انتظار از آینده وب است که بدلیل فاصله از موضوع این پست از ذکر آن خودداری کردیم.

بنیاد دانش باز (Open Knowledge Foundation) سندی را منتشر کرده است و در آن مباحثی عمومی پیرامون داده باز، همچون چیستی داده باز و چرایی آن، انواع داده باز، مباحث فنی حول آن مورد بحث قرار گرفته است. این سند، مطالبی مختصر و مفید را تنظیم کرده است و این منظر حائز اهمیت مضاعف است.

پارلمان‌ها در کشورها بایستی در عملکرد خود بسیار اثربخش، در اقدامات خود شفاف و دارای ارتباطاتی قوی با مردم خود باشند. دومین مجموعه از سری OPPD، نقشه راهی را برای مدیران ICT و سایر مسئولین پارلمان در حوزه نظارت بر ICT ارائه می‌کند و آن‌ها را در مسیر برنامه‌ریزی و توسعه نظام‌های رایانه‌ای و ارتباطی یاری می‌رساند.