جهت ارتقاء کارآمدی خدمات نظام سلامت، طرح پیشنهادی (proposal) جهت ارتقاء خدمات نظام سلامت مبتنی بر رویکرد شفافیت آماده گشت. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه‌ای از این طرح پیشنهادی است.

مقدمه

این طرح پیشنهادی در واقع چشم‌اندازی از آن چیزی است که در آینده باید به وجود بیاید. برای دست‌یافتن به این چشم‌انداز نیاز است در مورد جزئیات و پیچ و خم‌های راه رسیدن به این چشم‌انداز مطالعه‌ی دقیق صورت بگیرد. برای مثال چه شاخص‌های اطلاعاتی در نظام سلامت باید شفاف شوند؟ این اطلاعات آیا موجود هستند؟ اگر وجود دارند کجا می‌توان آنها را یافت و چگونه آنها را باید شفاف کرد؟ اگر موجود نیستند، چکونه باید این اطلاعات را حاصل کرد؟ نیروهای مقاوم در برابر این شفافیت در نظام سلامت چه هستند؟ آیا این شفافیت برای نظام سلامت مضر هم می‌تواند باشد؟ اگر این‌طور است مضرات این شفافیت برای نظام سلامت چیست؟ راهکارهای به حداقل رساندن این مضرات چه هستند؟ و بسیاری سؤالات دیگر که پیش از اجرایی کردن این طرح پیشنهادی باید پاسخ گفته شوند.

پس از حصول اطمینان از وجود اطلاعات باید برای شفاف کردن آنها فازهای اجرایی تهیه نمود. در فاز نخست باید اطلاعاتی را شفاف کرد که موجود و در دسترس‌تر هستند برای مثال شاید تنها شفاف کردن قیمت خدمات در فاز نخست صورت گیرد و شفافیت کیفیت خدمات بصورت تدریجی و با شاخص‌های به‌خصوصی ایجاد شود. با توجه به شرایط شاید تنها ایجاد بانک اطلاعاتی از تمامی ارائه‌دهندگان خدمت (بدون اطلاعات قیمت و کیفیت خدمات آنها) برای بیماران کافی باشد و در فازهای بعدی، اطلاعات مربوط به قیمت و کیفیت خدمات ارائه‌دهندگان به این سامانه افزوده شوند. با توجه به شرایط و اطلاعات موجود در نظام سلامت کشور باید نسبت به فازبندی طرح پیشنهادی پیش‌رو اقدام شود.

طراحی ابزار ارتقاء شفافیت در نظام سلامت

با توجه به این که شفافیت به معنای دسترسی عموم مردم به اطلاعات است، ابزار ایجاد شفافیت نیز مهمترین ابزار دسترسی به اطلاعات یعنی شبکه‌ی اینترنت است. با ظهور ابزارهای اطلاعاتی جدید، شفافیت حکومت‌ها نیز وارد مرحله‌ی نوینی شده است. بنابراین افزایش شفافیت در نظام سلامت نیز باید با ایجاد پایگاهی اینترنتی همراه باشد. در ادامه به ابعاد مختلف این پایگاه اینترنتی و مشخصات لازم برای آن پرداخته می‌شود. جهت سهولت کار، در ادامه‌ی مسیر از این پایگاه اینترنتی با عنوانِ سامانه‌ی «شفا» یاد خواهد شد.

تأسیس چنین سامانه‌ای هم مانند روش انگلستان، از طریق نهادهای دولتی امکان‌پذیر است و هم مانند تجربه‌ی ایالات متحده امریکا از طریق شرکت‌های خصوصی و با اهداف انتفاعی. با توجه به چابکی و پیشرو بودن نهادهای خصوصی در این زمینه می‌توان امیدوار بود که با حضور بخش خصوصی سامانه‌ای به‌روز و مورد علاقه‌ی کاربر به‌وجود خواهد آمد امّا باید توجه داشت که ارائه‌دهندگان خدمات می‌توانند با فاسد کردن این شرکت‌ها اقدام به انتشار اطلاعات نادرستی برای خود کنند. بنابراین باید نظارت بر درستی اطلاعات این شرکت‌ها بصورت مستمر توسط نهادهای دولتی صورت بگیرد.

در صورتی که نهادی دولتی قصد ایجاد این پایگاه را نماید باید در نظر داشت که به دلیل دسترسی به اطلاعات موثق می‌تواند منبع خوبی از اطلاعات باشد امّا به دلیل ضعف‌های بخش‌های دولتی بیم آن می‌رود که علاوه بر ایجاد سامانه‌ای ناکارا، دولت قصد کند اطلاعاتی که نشان از عملکرد ضعیف خود دارد را حذف نماید و بصورت غیرواقعی همه‌ی خدمات خود را خوب توصیف کند.

1-     این سامانه باید جامع، به‌روز و برخط باشد.

2-     تمام اطلاعات مورد نیاز بیماران را به آنها بدهد تا بتوانند بهترین «انتخاب» را داشته باشند.

3-     تمام این اطلاعات باید بصورت متمرکز در یک سامانه باشند تا بیماران دچار سردرگمی در کسب اطلاعات نشود و همچنین اطلاعاتی نباشد که در انتخاب آنها مؤثر باشد امّا به دست آنها نرسد (بنگرید به سامانه‌ی NHS.uk).

4-     استفاده از این سامانه باید ساده باشد تا تمام اقشار جامعه امکان برخورداری از اطلاعات آن را داشته باشند (باید از پیچیدگی‌های معمول و غیرلازم سامانه‌های دولتی عاری باشد).

5-     باید عاری از اطلاعات تمجیدی به مانند یک بیلان کاری باشد.

6-     تحلیل‌های گوناگونی از اطلاعات خام باید در اختیار کاربران قرار گیرد؛ برای مثال ارزان‌ترین ارائه‌دهندگان، با کیفیت‌ترین ارائه‌دهندگان، جدیدترین ارائه‌دهندگان، محبوب‌ترین‌ها، پرمراجعه‌ترین‌ها و ...

7-     اطلاعات باید بصورت داده‌باز نیز در اختیار کاربران قرار گیرند تا آنها بتوانند تحلیل‌های مختص به خود را از داده‌های خام حاصل کنند.

8-     اطلاعات مکان و تماس هر ارائه‌دهنده باید کامل باشد و روی نقشه نیز در دسترس باشد.

در صورت وجود خدمتی همچون پرونده الکترونیک سلامت امکان یکپارچه کردن این خدمت با سامانه‌ی شفا وجود خواهد داشت تا خدماتی مانند موارد زیر در دسترس قرار گیرند:

1. امکان تعیین زمان ملاقات و پذیرش بصورت اینترنتی و متمرکز
2. صدور نسخه‌ی بیمار بصورت الکترونیک
3. امکان ثبت سوابق جامع پزشکی بیمار در این سامانه و دسترسی آسان به آن هم از طرف بیمار و هم از طرف پزشک
4. امکان افزودن اطلاعات داروخانه‌ها به این سامانه با شفافیت موجودی دارو و قیمت داروی آنها و ارتقاء سرعت و کیفیت دسترسی بیماران به داروی مورد نیاز خود
5. امکان دریافت نسخه‌ی الکترونیک بیماران از طرف داروخانه
6. امکان نظارت برخط و سریع بیمه‌های خدمات درمانی بر نسخه‌ها
7. امکان بررسی خودکار تداخلات دارویی توسط کامپیوتر و کاهش خطاهای پزشکی
8. و ...

1-     در صفحه‌ی نخست امکان مشاهده‌ی اطلاعات خدمات بهداشتی درمانی از 2 طریق باید میسر باشد (تصویر 1):

1. با انتخاب خدمت مورد نظر از فهرست نوع خدمات
2. با جستجوی نوع خدمت، نام ارائه دهنده و محله

2-     وجود دسته‌بندی‌هایی از قبیل ارزان‌ترین ارائه‌دهندگان، با کیفیت‌ترین ارائه‌دهندگان، جدیدترین ارائه‌دهندگان، محبوب‌ترین‌ها، پرمراجعه‌ترین‌ها و ...

3-     در صورتی که این سامانه به دست بخش خصوصی و جهت اهداف انتفاعی تأسیس شود می‌تواند در صفحه نخست خود شامل تبلیغات ارائه‌دهندگان نیز باشد.

تصویر 1 – شمایی از صفحه نخست سامانه‌ی شفا

1-     با جستجوی خدمات باید فهرستی از ارائه‌دهندگان نزدیک به بیمار نمایش داده شوند که اطلاعات آنها قابل رؤیت و مقایسه باشد. (تصویر 2)

تصویر 2 – فهرست ارائه دهندگان به همراه اطلاعاتی برای مقایسه آنها (مربوط به سامانه NHS.uk)

2-     مکان ارائه‌دهندگان باید روی نقشه قابل رؤیت باشند (تصویر 3).

تصویر 3 – مکان ارائه‌دهنده روی نقشه

3-     هر ارائه دهنده باید نمایه (پروفایل) مخصوص به خود را داشته باشد و اطلاعات جامعی نسبت به این ارائه دهنده موجود باشد که اطلاعات هزینه و عملکرد ارائه‌دهنده نیز بخشی از این اطلاعات است (تصویر 4).

4-     باید امکان نظرسنجی مردمی از خدمات ارائه‌دهنده نیز وجود داشته باشد. هم به صورت امتیاز دادن (برای مثال از 5 امتیاز چه نمره‌ای می‌دهند) و همچنین بصورت کیفی و امکان توضیح دادن نظرات بیماران برای ارائه‌دهندگان (تصویر 4). نظرات و نمره‌ی کاربران نیز باید در دسترس عموم مردم باشد.

5-     با قراردادن امکان شکایت رسمی از ارائه‌دهندگان می‌توان سامانه‌ی ثبت شکایات را نیز در سامانه‌ی شفا قرارداد و تمام خدمات مورد نیاز بیماران را بصورت متمرکز و یکپارچه در اختیار آنها گذاشت.

6-     هر کاربر می‌تواند نمایه (پروفایل) مخصوص به خود را داشته باشد تا بتواند پس از ورود به آن برای ارائه‌دهندگان خدمات نظر بگذارد و به آنها نمره دهد. چنین سازوکاری به مدیران سامانه‌ی شفا اجازه می‌دهد تا بتوانند روی هرزنامه‌ها مدیریت بهتری داشته باشند. همچنین کاربران می‌توانند سوابق نظرات و نمره‌های خود را داشته باشند و یا ارائه‌دهندگان خاصی را در فهرست علاقمندی‌های خود قرار دهند و آنها را به دیگران پیشنهاد کنند.

7-     در کنار تمامی این خدمات می‌توان آموزش‌هایی را به بیماران و کاربران نیز ارائه نمود. برای مثال آموزش‌های مربوط به حفظ الصّحه یا خودمراقبتی. آموزش‌های مربوط به ورزش کردن و همچنین آموزش حقوق آنها نسبت به ارائه‌دهندگان خدمت و همچنین بطور کلی نسبت به نظام سلامت. دسترسی به اطلاعات و داشتن حق انتخاب نیز از حقوق بیمار به شمار می‌آید که می‌توان آنها را نیز آموزش داد. زمانی که یک سایت مرجع همه‌ی بیماران برای درمان آنها باشد، از طریق این درگاه می‌توان تمام آموزش‌های مورد نیاز را نیز به آنها ارائه کرد.

تصویر 4 – نمایه‌ی یک ارائه دهنده‌ی خدمت در نظام طب ملی به همراه امکان نظر دادن برای ارائه‌دهنده از طریق زبانه‌ی Leave a Review (سایت : nhs.uk)

وجود چنین ساختاری علاوه بر افزایش اطلاعات در دسترس بیماران، کاهش اطلاعات نامتقارن و افزایش حق انتخاب بیماران، موجب می‌شود تا ارائه‌دهندگان خدمت، خود را در معرض نظارت عموم مردم بیابند و به رقابت در عرصه قیمت و کیفیت بپردازند. علاوه‌براین، مرجعی رسمی از اطلاعات ارائه‌دهندگان به وجود می‌آید که کار را برای ارائه‌دهندگان بدون مجوز و غیرقانونی دشوار می‌کند و بیماران به راحتی می‌توانند دریابند که ارائه‌دهندگانی که در سامانه‌ی شفا وجود ندارند خدمات غیرقانونی ارائه می‌دهند.

آنچه تا به اینجا ارائه شد تنها به عنوان یک طرح پیشنهادی (proposal) می‌باشد که شامل کلیات مبحث بوده و به بسیاری از جزئیات ورود پیدا نکرده است. شایان ذکر است که جهت اجرای این طرح می‌بایست در مورد جزئیات سامانه‌ی شفا طرح‌ریزی دقیقی صورت گیرد.