حساب‌های ملّی سلامت به‌منظور نمایش گردش مالی و نحوه‌ی هزینه‌کرد بخش بهداشت و درمان طراحی شده‌اند. در گزارشی اطلاعات این حساب‌ها تا سال 1390 در پایگاه مرکز آمار ایران و پژوهشکده‌ی آمار منتشر شده‌اند، امّا 4 سال است که داده‌ای از آنها منتشر نشده است. علاوه بر عدم شفافیت این گزارش‌ها، انتشار آنها نیز با ایراداتی همراه بوده است که داده‌ی آنها را در رده‌ی داده‌های بسته و غیراستاندارد ارزیابی می‌کند. با وجود چنین مشکلاتی، مطالبه‌ی عمومی برای انتشار اطلاعات حساب‌های ملی سلامت بصورت داده‌ی باز ضرورت امروز نظام سلامت کشور تلقی می‌گردد.

مرکز آمار ایران بعنوان مرجعی رسمی مرکز آمار ایران برای تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی کشور آمار حساب‌های ملی و منطقه‌ای ایران را تهیه و منتشر می‌کند. هدف‌ از تهیه‌ و تدوین‌ حساب‌های‌ ملی‌ محاسبه‌ی‌ مهم‌ترین‌ متغیرهای جریانی‌ اقتصاد‌ نظیر تولید، مصرف‌، تشکیل‌ سرمایه‌، صادرات‌، واردات،‌ درامد و رشد اقتصادی در یک‌ دوره‌‌‌ی معین‌ از زمان‌ و اندازه‌گیری‌ مهم‌ترین‌ متغیرهای‌ موجودی اقتصاد‌ نظیر ثروت‌، دارایی‌ و بدهی‌ در مقطعی‌ از زمان‌ است‌ که‌ از طریق‌ آن‌ها تصویر وضعیت‌ اقتصادی‌ کشور در آن‌ دوره‌‌ یا مقطع‌ زمانی نشان داده می‌شود. داده‌های حاصل از تمامی حساب‌های تهیه شده در مرکز آمار ایران هم از نظر ارزش و هم از نظر مفاهیم و پوشش فعالیتی دارای سازگاری کامل می باشند. این نوع سازگاری از اصول مهم سیستم حساب‌های ملی است.

سازمان جهانی بهداشت به منظور روشن‌تر کردن سهم بهداشت و درمان در اقتصاد کشورها و مقایسه‌ی کشورها از نظر توجه به بهداشت و درمان، چگونگی تأمین مالی هزینه‌های بهداشت و درمان، نحوه‌ی کارکرد مراکز ارائه کننده‌ی خدمات بهداشت و درمان و به‌طور کلی گردش مالی نظام سلامت با همکاری بانک جهانی و آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده اقدام به تهیه‌ی دستورالعمل مشخصی برای تهیه‌ی آمار و اطلاعات مربوط به نحوه‌ی گردش مالی نظام سلامت کرده است که با عنوان حساب‌های ملّی سلامت شناخته می‌شود. در این دستورالعمل یک‌سری جداول استاندارد به‌منظور نمایش گردش مالی و نحوه‌ی هزینه‌کرد بخش بهداشت و درمان طراحی شده است. همچنین به‌منظور تسهیل در مقایسه‌ی آمار و اطلاعات کشورها، طبقه‌بندی‌های مختلفی برای استفاده در جداول مذکور معرفی شده است. شرح مفصل تعاریف و مفاهیم، جداول استاندارد و طبقه‌بندی‌های مورد نظر در نشریه‌ی حساب‌های ملی سلامت که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده قابل دسترسی است.

مرکز آمار ایران در گزارشی حساب‌های ملی سلامت را از سال 1381 الی 1390 منتشر کرده است. گزارش مربوط به سالهای 1381 الی 1387 را می‌توانید از طریق این پیوند دریافت نمایید و همچنین برای خرید گزارش سالهای 1388 الی 1390 می‌توانید از طریق این پیوند اقدام کنید. در نشریه‌ی حاضر گردش مالی نظام سلامت و نحوه‌ی کارکرد مراکز ارائه‌کننده‌ی خدمات بهداشت و درمان مطابق دستورالعمل مقدماتی سازمان جهانی بهداشت، در قالب چهار جدول اصلی این دستورالعمل ارائه شده است. همچنین نمودارهایی براساس اطلاعات جداول اصلی به منظور شفافیت بیشتر هزینه‌های بهداشت و درمان در کشور ایران ارائه شده است.

با وجودی که این گزارش در خلاء شفافیت در کشور، بی‌ارزش نیست امّا ایرادات بسیاری دارد. اولین ایراد مربوط به موجود نبودن آن است. تنها آمار موجود مربوط به سال‌های 1381 الی 1390 است و در چهار سال اخیر هیچ آماری از آن منتشر نشده است؛ در صورتی که در دو سال اخیر و با توجه به برنامه‌ی ملّی و بزرگ طرح تحول نظام سلامت، انتشار این اطلاعات بیش از هر زمانی برای اندیشمندان و تحلیل‌گران این حوزه مورد نیاز است.

داده‌های دولتی و حکومتی که با صرف بودجه‌ی عمومی جمع‌آوری شده، متعلق به همه است و باید در دسترس همه باشد. انتشار داده‌های مختلف یا باز شدن داده‌ها، به‌‌ویژه داده‌های باز حاکمیتی^[1]، هم به نفع دولت است و هم به نفع مردم. دولت با انتشار داده‌های خود می‌تواند از تحلیل‌هایی که بر روی داده‌ها صورت می‌گیرد، بهره‌مند شده و یافتن راه‌حل مشکلات را به مردم واگذار کند و در یک‌کلام، مردم را بیش ‌از پیش، فعالانه وارد مسائل اساسی جامعه خویش نماید. مشارکت فعالانه مردم در امور دولت و حاکمیت به افزایش اعتماد عمومی منجر می‌شود و سیاست‌ها و راهکارهای اختیار شده توسط دولت برای مردم پذیرفتنی‌تر خواهد شد. انتشار باز داده‌های حاکمیتی می‌تواند به گشایش فصلی جدید در تحقیقات و مطالعات دانشگاهی منجر گردد که پیش از آن به علت نبود داده‌های لازم میسر نبود. با توجه به این مقال می‌توان گفت، دولت و ملت در کنار هم از نتایج ارائه شده تحقیقات و راه‌حل‌های آن برای مشکلات کشور،‌ بهره‌مند می‌شوند.

داده باز ^[2] آن داده‌ای است که امکان استفاده‌ یا باز استفاده (به معنی پردازش و ترکیب با دیگر داده‌ها برای دستیابی داده‌های جدیدتر) آزاد و رایگان برای مقاصد قانونی و مشخص را ممکن سازد. سه ویژگی مهم داده‌های باز عبارت‌اند از:

1. دسترس‌پذیری: ترجیح این است که اطلاعات رایگان و در غیر آن با هزینه‌‌ای معقول، قابل بارگیری از اینترنت، قابل‌پردازش در فرمت‌های موجود و قابل محاسبه باشد.
2. اجازه استفاده و باز استفاده:  اطلاعات داده باید ذیل قوانینی منتشر شود که اجازه قانونی استفاده، باز استفاده و انتشار خروجی آن داده شده باشد.
3. دسترسی همگانی: همه افراد باید بتوانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند و دسترسی تنها به گروهی خاصی محدود نشود.

با توجه به تعریف موجود از داده‌ی باز و عدم دسترسی به اطلات به‌روز برای همگان و بصورت رایگان و در قالب‌های قابل پردازش، داده‌ی منتشر شده از طرف مرکز آمار ایران داده‌ای بسته قلم‌داد می‌شود.

داده‌‌ای را استاندارد می‌نامیم که قابل خوانش، پردازش، محاسبه، بازآرایی و استفاده توسط ماشین^[3] باشد. با این تعریف، اطلاعات غیر دیجیتال یا اطلاعاتی که در قالب‌هایی چون PDF یا عکس مبادله می‌شوند، داده‌ استاندارد نیستند. برای استانداردسازی داده‌ها، قالب‌های خاصی تعریف‌ شده است که تبدیل آن داده‌ به قالب‌ها(زبان‌ها) امکان فعالیت ماشینی و برنامه‌ریزی‌شده را بر روی ‌داده‌ها فراهم می‌کند.

کیفیت انتشار داده	عنوان سطح انتشار	نکات و ویژگی‌های اصلی	نمونه قالب‌ها
	قالب‌های تصویری	صرفا قابلیت خوانش انسانی[4]	PDF, JPEG, PNG
	قالب‌های متنی	قابلیت کپی‌برداری و جست‌وجو توسط انسان	DOC, HTML
	قالب‌های مشترک	قابلیت خوانش، پردازش انسان و ماشین	XLS, CSV, XML
	امکان فراخوان ماشینی	قالب‌هایی با قابلیت پردازش و فراخوانی	API (JSON)[5]
	رعایت استانداردهای داده متصل[6]	تکمیل جورچین دادگان موضوع در ارتباط با دیگر داده‌های موجود	API + Linked Data

جدول1: تعریف پنج سطح مختلف انتشار داده^[7]

هر چند حداقل لازم برای انتشار داده‌های باز، سطح دوم یا نیمه ساختاریافته است، اما هرچه داده‌ها ساخت‌یافته‌تر و بسط‌پذیرتر باشند، امکان استفاده‌های بیشتر و متنوع‌تری خواهند داشت. استانداردهای تبادل داده می‌کوشند همه داده‌ها پس‌ از آن‌که الزامات سطح چهارم که امکان خوانش و فراخوانی کامل ماشینی را کسب کردند، در سطح پنجم (در اصطلاح 5 ستاره) منتشر شوند تا چرخه‌ داده باز و فعالیت‌های مترتب بر آن تکمیل گردد.

 همانطور که در جدول فوق مشخص است، ارائه‌ی داده بصورت باز در ابتدا و در کوتاه مدت هزینه‌ی بیشتری دارد امّا در بلند مدت و برای استفاده‌های مختلف و تحلیل‌های گوناگون به مراتب هزینه‌های کمتری خواهد داشت. لازم به ذکر است که هرکدام از مواردی که «نیاز به بازطراحی ساختار داده» داشته است با مورد دیگری متفاوت بوده و نیاز به اختصاص وقت و هزینه‌ جداگانه دارد.

با توجه به آنچه ذکر شد نیاز است جهت ارتقاء نظام سلامت کشور، داده‌های حساب‌های ملّی سلامت بصورت باز و به‌روز در اختیار همه‌ی تحلیل‌گران قرار گیرد. این نیاز در زمان وجود برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های بزرگی مانند طرح تحول سلامت دوچندان می‌شود تا نخبگان جامعه بتوانند این طرح‌ها و نتایج آنها را ارزیابی کنند و برای مشکلات موجود و ایرادات طرح‌ها راه‌های کارآمد پیشنهاد کنند. به نظر می‌رسد مطالبه‌ی شفافیت حساب‌های ملّی سلامت در حال حاضر، یکی از مطالبات اساسی نظام سلامت کشور باشد.

پی‌نوشت