بروز فساد در مجلس به عنوان نهادی که در رأس امور قرار دارد و باید ناظر بر حسن اجرای قانون باشد، بدترین نوع فساد است. راه پیشگیری از این عارضه، پاسخگو بودن نمایندگان در برابر مردم است که لازمه آن ایجاد شفافیت و فراهم آوردن امکان نظارت عمومی خواهد بود.

به گزارش عیارآنلاین، در اکثر کشورهای دنیا، توزیع منافع و فرصت‌های کشور بر عهده مجلس بوده که با ابزار قانون‌گذاری صورت می‌گیرد. این موضوع نشان‌دهنده جایگاه حساس نمایندگان مجلس است؛ زیرا نمایندگان مجلس به علت دارا بودن قدرت برای تحقیق و تفحص در تمامی امور کشور، از آزادی بیان و حق اظهارنظر در همه امور کشور برخوردارند. درنتیجه می‌توانند از اختیارات قانونی خود برای روشن شدن زوایای مبهم اعمال دولت و سایر نهادهای حاکمیت استفاده نمایند و از آن‌ها بخواهند که اطلاعات بیشتری در ارتباط با عملکردهای خود افشا نمایند. هم‌چنین با تصویب قوانین، احتمال قرارگیری یک نماینده در لحظه‌های بحرانی تصمیم‌گیری بسیار بیشتر است؛ زیرا آن قانون خود نمایندگان و اطرافیانشان را نیز شامل می‌شود. نکته‌ای که نباید از آن غافل بود این است که ذی‌نفع بودن قانون‌گذار را می‌توان به عنوان اصلی‌ترین ریشه بروز فساد نام برد. از این رو ضروری است که با طراحی سازوکاری برای شفافیت مجلس شورای اسلامی، زمینه تعارض منافع را از بین برده و با فساد و تبعات بعدی آن به مقابله پرداخت.

برقراری یک سیستم پاسخگو، تنها در یک محیط شفاف امکان‌پذیر است

شفافیت را می‌توان به عنوان راه‌حلی برای مسئله فساد عنوان کرد؛ در علم سیاست، شفافیت به منزله اطلاعاتی است که توسط نهادها منتشر می‌شوند و ارزیابی این نهادها را آسان‌تر و روشن‌تر می‌سازد. البته این امر با مخالفان زیادی نیز روبرو شده است؛ به ویژه کسانی که مورد نظارت قرار می‌گیرند. درنتیجه افشای اطلاعات، قدرت را از درندگان سابق به اشخاص تازه مطلع شده منتقل می‌نماید. وضوح بیشتر در اطلاعات، مردم را قادر می‌سازد تا تصمیمات سیاسی آگاهانه‌تری بگیرند و ضمن ارتقا پاسخگویی نهادهای مسئول، حوزه فساد را کاهش می‌دهد. شفافیت مؤثر و پیوسته، منجر به پاسخگویی بیشتر خواهدشد و این خود سبب منصفانه و کارا بودن سیاست‌ها، قوانین و کاهش فساد می‌گردد. هم‌چنین شفافیت موجب مشارکت مؤثر مردم در فرآیند تصمیم‌گیری شده و اعتماد عمومی را به حکومت افزایش می‌دهد؛ زیرا قوانینی که در فرآیند تصمیم‌گیری به تصویب خواهدرسید برای همه لازم‌الاجراست. درنتیجه مشارکت، موجب بالا رفتن احتمال التزام درونی افراد بیشتری به این قوانین خواهد شد.

ضرورت شفافیت مجلس به عنوان نهادی که در رأس امور قرار دارد

مجلس به عنوان نهادی که در رأس امور قرار دارد، به دلیل اثرگذاری بر حوزه‌های وسیع‌تر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زمانی‌که عملکرد نمایندگان به طور شفاف در اختیار مردم باشد و نمایندگان مردم را ناظر بر خود ببینند، نتیجه‌ای که حاصل می‌شود، دقت بیشتر نمایندگان و حضور آگاهانه و مسئولیت‌پذیر آنان در فرآیند قانون‌گذاری خواهدبود. از اصول دموکراسی و حق طبیعی هر شخص این است که بداند نماینده‌ای که با رأی او به مجلس راه‌یافته چه کاری انجام می‌دهد؟ آیا به قولی که داده‌است و به واسطه آن قول در مجلس حضور دارد عمل می‌کند؟ اگر عملکرد نمایندگان به طور شفاف در اختیار مردم قرارگیرد، مردم در دوره‌های بعدی آرای خود را اصلاح می‌کنند.

متأسفانه در زمینه شفافیت مجلس در ایران اقدام درخوری صورت نگرفته، در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا حتی کشورهای جهان سوم در قیاس با ایران پیشرفت‌های خوبی صورت گرفته است. از جمله شاخص‌هایی که در شفافیت مجلس مطرح است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ثبت هزینه‌های انتخاباتی: اطلاع یافتن مردم از اینکه یک نماینده هزینه‌های انتخابات را از چه منبعی تأمین کرده است، می‌تواند در تحلیل عملکرد و فهم دلیل آرای نماینده بسیار روشنگر و کمک‌کننده باشد.

ثبت عمومی وعده‌های انتخاباتی: ثبت رسمی و عمومی وعده‌های انتخاباتی شیوه‌ای است که در بسیاری از کشورها برای مقابله با وعده‌های پوچ و سرخرمن استفاده می‌شود.

ثبت هدایا: در بسیاری از کشورهای جهان برای مبارزه با رشوه‌خواری، مسئولان موظف هستند تمامی هدایای دریافتی را اعلام کنند، بر اساس این قوانین صرف دریافت هدیه جرم نیست اما اگر کسی هدیه‌ای گرفت و اعلام عمومی نکرد مجرم شناخته می‌شود. هدایای شهرام جزایری به نمایندگان مجلس ششم را می‌توان به عنوان نمونه‌ای از این نوع دانست.

مشروح مذاکرات: با اینکه مشروح مذاکرات به صورت زنده از رادیو پخش می‌شود اما این نحوه ارائه مطلوب مخاطبان نبوده و لازم است جهت افزایش کارایی، متن کامل مذاکرات نیز منتشر شود.

شفافیت آرا: مردم حق دارند از آرا و تصمیمات نمایندگان خود مطلع باشند؛ زیرا سرنوشت آنان با همین رأی‌ها و طرح‌های نمایندگان مشخص خواهد شد. هم‌چنین یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای قضاوت عملکرد نمایندگان مجلس، آرای آن‌ها به طرح‌های مختلف است، به ویژه اگر آن طرح برای حال و آینده کشور حیاتی و حائز اهمیت باشد. به عنوان مثال درصورت شفاف بودن آرا در مجلس، با بی‌نتیجه شدن برجام این امکان برای مردم فراهم می‌آمد تا از نمایندگانی که به برجام رأی مثبت داده بودند توضیح بخواهند. هم‌چنین در هنگام تصویب قانون نیز نمایندگان نمی‌توانستند به چنین مسئله مهمی کم‌توجهی کنند.

از این قبیل شاخص‌ها می‌توان به تعداد جلسات حضور نماینده در مجلس، میزان مشارکت در رأی‌گیری‌ها، میزان حقوق و مزایای دریافتی و… نیز اشاره کرد.

به طور کلی مشارکت مردم در فرآیند تصمیم‌گیری در یک فضای شفاف، اعتماد عمومی را به حاکمیت افزایش داده و منجر به برقراری یک سیستم دموکراسی قوی می‌شود. یکی از شرایط دموکراسی، شرط فکری دموکراسی است که شفافیت اطلاعات، مبنای تحقق این شرط است که به شهروندان امکان می‌دهد بر اساس آن هوشیارانه عمل کنند. زوال شرایط دموکراسی به زوال خود دموکراسی منجر می‌شود. وقتی تصمیمات در پشت درب‌های بسته گرفته شود و از مردم پنهان بماند، منجربه تباهی مشارکت عمومی شهروندان می‌شود. این عارضه برای کشوری مانند جمهوری اسلامی ایران که نظامی برخاسته از مردم و متکی به مردم است بسیار مهم‌تر جلوه می‌کند،؛ زیرا همواره بحران‌های پیش آمده، تنها با مشارکت مردم سامان یافته است. به عنوان نمونه یکی از نقاط عطف این حضور مردمی را در حماسه ۹ دی می‌توان دید.

درنهایت می‌توان گفت این مسئله توجه و همت مضاعف مسئولین و همچنین مطالبه بیش از پیش مردم، سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها، تشکل‌های دانشجویی و… را برای ایجاد شفافیت که به عنوان زیربنای توسعه محسوب می‌شود را می‌طلبد.

این مطلب توسط آقای سعید حصاری تهیه شده و در سایت خبری عیارآنلاین منتشر شده است.

تذکر: مطالب بازنشر و مهمان بدون هیچگونه دخل و تصرفی در سایت شفافیت برای ایران منتشر می‌شوند.