بحث شفافیت آرای نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای عموم مردم به‌عنوان موکلان نمایندگان، از مهمترین شاخص‌های شفافیت پارلمانی است، که چندیست در مجلس شورای اسلامی و کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس در حال بحث و بررسی است و رسانه‌ها و افکارعمومی منتظر نتیجه‌ی این بررسی‌ها هستند.
بحث شفافیت آرای نمایندگان در مجلس شورای اسلامی و انتشار عمومی آن با شکل‌گیری مطالبات عمومی و پیگیری‌های صورت‌گرفته، سال گذشته در مجلس شورای اسلامی مطرح شد. نهایتاً جمعی از نمایندگان طرحی را در قالب طرح اصلاح ماده ۱۱۷ قانون آیین نامه داخلی مجلس مطرح کردند. در مقدمه این طرح آمده است: «به منظور تقویت فرهنگ شفافیت در تصمیم‌سازی و لزوم دانستن و آگاهی موکلان از مواضع و عملکرد نمایندگان در فرآیند قانونگذاری و در راستای تثبیت رفتار صادقانه در آراء و اظهار رفتار نمایندگان طرح اصلاح ماده ۱۱۷ قانون آیین‌نامه داخلی جهت شفافیت آرای نمایندگان تقدیم مجلس شورای اسلامی می شود.»
این طرح به کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس ارجاع داده شد. پس از شکل‌گیری بحث‌هایی حول این موضوع در این کمیسیون، به درخواست رئیس کمیسیون آیین نامه داخلی، کارگروهی متشکل از آقای جعفرزاده ایمن آبادی عضو کمیسیون آیین‌نامه داخلی،مسئول تیم مجلس و نظامات‌شورایی سازمان مردم نهاد «شفافیت برای ایران»، جمعی از کارشناسان مرکز پژوهش‌ها و نمایندگان معاونت قوانین مجلس و مرکز تحقیقات اسلامی قم با محوریت دفتر سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تشکیل شد. این کارگروه در طی ۴ جلسه به بحث و بررسی شفافیت آرای نمایندگان در پارلمان‌های کشورهای دیگر و نحوه اصلاح مواد آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی جهت تحقق شفافیت آرای نمایندگان پرداخت.
در نهایت جمع‌بندی این جلسات و مطالعات صورت‌گرفته در قالب گزارشی توسط دفتر سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شواری اسلامی منتشر شد. مهمترین نکات و پیشنهادهای اصلاحی این گزارش به شرح زیر است:
اصل شصت‌ونهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که بیان می‌دارد مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود، ضرورت شفافیت پارلمانی را به عنوان یکی از ویژگی‌های مجلس مطلوب پیش‌بینی کرده است. از سوی دیگر اصل هشتادوچهارم قانون اساسی هر نماینده را در برابر تمام ملت مسئول می‌داند و این مسئولیت موجب تعهد و پاسخگویی نمایندگان در برابر ملت می‌شود. با توجه به آنکه آرای نمایندگان موجب ایجاد حق و تکلیف برای هر شهروند می‌شود لازم است جهت فراهم شدن امکان ارزیابی مردم نسبت به میزان مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی وکلای خود، آرایشان منتشر شود.
براساس راهنمای اتحادیه بین المجالس در خصوص تجارب موفق پارلمانی و مردم سالاری در قرن بیست و یکم، نمایندگی جامعه‌ی متنوع و متکثر، شفافیت، پاسخگویی، در دسترس بودن و موثر بودن ۵ شاخص پارلمان مردم‌سالار و مطلوب است. مجلس شورای اسلامی به عنوان مهمترین نهاد مردم‌سالار، وظیفه قانونگذاری و نظارت بر امور اجرایی را برعهده دارد و نقش بسیار مهمی در پیشرفت و توسعه کشور دارد و در این زمینه دارای اختیارات و تکالیف متعددی است. مجلس شورای اسلامی برای رسیدن به جایگاه عالی خود به عنوان یکی از مهمترین نهادهای حکمرانی کشور لازم است در ابتدا ساز و کارهای خود را بهبود بخشد و ویژگی‌های یک پارلمان مطلوب را در خود تحقق بخشد تا قادر باشد بستر توسعه و پیشرفت کشور را نیز فراهم کند. در غیر این صورت مجلسی که خود ویژگی‌های توسعه یافتگی را دارا نمی‌باشد، نخواهد توانست جامعه و کشور را اصلاح کند و در آن پیشرفت ایجاد کند.
شفافیت یکی از لازمه‌های اثبات شده یک مجلس مطلوب است. شفافیت پارلمانی علاوه بر تحقق حق ذاتی مردم در آگاهی داشتن و نظارت بر وکلای خود، سبب افزایش اعتماد عمومی به این نهاد می‌شود. شفاف‌شدن امور مجلس امکان اطلاع همه مردم از فرآیند قانونگذاری و نظارت بر آن را پدید می‌آورد. این امر ضامن سلامتی و ارتقای بهره‌وری در مجلس خواهد بود. هرچند شفافیت پارلمان ارائه طیف وسیعی از اطلاعات (رای نمایندگان تا حضور و غیاب و نظام مالی مجلس) را شامل می‌شود اما یکی از مهم ترین موضوعاتی که همه پارلمان‌های جهان در خصوص انتشار و عدم انتشار اطلاعات آن سیاست‌هایی را وضع کرده‌اند، انتشار اطلاعات رای‌گیری در پارلمان است. در میان روش‌های مختلف رأی‌گیری که پارلمان‌های دنیا اجرا می‌کنند، «رأی‌گیری مبتنی بر اسامی» بیشترین شفافیت را در مورد آرای نمایندگان دارد. این روش رأی‌گیری اطلاعات زیادی را درباره رفتار رأی‌دهی تک‌تک نمایندگان در اختیار افکار عمومی قرار می‌دهد. رأی‌گیری مبتنی بر اسامی به هرگونه رأی‌گیری گفته می‌شود که نتایج آرای(موافق، مخالف و ممتنع) همراه با اسامی نمایندگان ثبت و ضبط شود.
مشکلات پیشنهاد قبلی و طرح جدید
در طرح قبلی پیشنهاد اضافه شدن یک تبصره به ماده ۱۱۷ مطرح بود که مجلس را موظف به انتشار عمومی رای نمایندگان کند، اما به دلیل اینکه ماده ۱۱۷ مربوط به موضوع کمیت آراء و نصاب رای‌گیری در مجلس،کمیسیون، کمیته و شعبه است، نه در مورد اعلام نتیجه رأی‌گیری، پیشنهاد شده‌است اصلاحات در آیین‌نامه داخلی برای ایجاد شفافیت آرای نمایندگان در ماده ۱۱۹ و ۱۲۶ اعمال شود که این مسئله برای مردم و رسانه‌ها محلی از اعراب ندارد و افکار عمومی منتظر نتیجه نهایی، یعنی شفافیت آرای نمایندگان به عنوان گام اول شفافیت مجلس شورای اسلامی هستند.
بنابراین اصل موضوع، یعنی شفافیت آراء نمایندگان نه تنها مورد تایید کارشناسان است، بلکه پیشنهاد جدید برای اصلاح آیین نامه داخلی مفصل‌تر از طرح قبلی یعنی اصلاح ماده ۱۱۷ است. در پیشنهاد جدید مطرح شده است ماده ۱۱۹ به شکل ذیل تغییر کند:«هیئت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکى مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسرگردد و نتیجه آرا را همراه با نمایش اسامی مخالفین، موافقین و ممتنعین در معرض دید نمایندگان قراردهد. در موارد نقص فنى دستگاهها حداکثر براى یک هفته رأى‌گیرى با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.»
و همچنین ماده ۱۲۶نیز به شرح ذیل اصلاح شود:« در تمامی مواردی که رأی‌گیری در صحن به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود، اسامی نمایندگان موافق، مخالف و ممتنع و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکردند به‌ترتیب حروف الفبا در مشروح مذاکرات ثبت و تا پایان روز رأی‌گیری در قالب محتوای قابل تحلیل توسط رایانه در پایگاه اطلاع‌رسانی رسمی مجلس منتشر می‌شود.»
جمع‌بندی
طرح جدید راه‌گشای بسیار از مشکلات بعدی در زمینه شفافیت خواهد‌بود، چرا که اگر رأی‌ها شفاف باشند، حرف و عمل نمایندگان یکی می‌شود و این مسئله راه‌گشای شفافیت همه‌ی ابعاد مجلس و به طبع آن تسری این موضوع به حاکمیت از طریق مصوبات مجلس خواهد‌شد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در جمع‌بندی جلسات کارگروه تشکیل شده نیز حاکی از این مطلب است که شفافیت آراء نمایندگان نه تنها مطلوب است، بلکه لازمه‌ی یک مجلس کارآمد است و مجلسی که خود شاخصه‌های توسعه‌یافتگی که یکی از آن‌ها شفافیت است را در خود ندارد، نمی تواند منجر به پیشرفت در کشور و جامعه شود.
بنابراین رسانه ها و افکار عمومی منتظر عملکرد مجلس در مواجهه با این طرح و نتیجه‌ی آن می‌باشند، که تصویب یا عدم تصویب آن به عنوان نقطه‌ی عطفی برای ارتقاء یا نزول جایگاه مجلس در چشم مردم است. چرا که بیم آن است که به دلیل عدم شفافیت آراء نمایندگان، طرح شفافیت آراء در صحن مجلس رای نیاورد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس
دریافت
حجم: 754 کیلوبایت
دریافت
محمودی
