در ادله شرعی، دلایلی برای نظارت مردم وجود دارد که در این نوشته، به آنها میپردازیم. همچنین به بررسی راهکار تحقق نظارت مردم بر عملکرد مسئولین میپردازیم.
نظارت مردم بر عملکرد مسئولین - ادله و راهکار تحقق نظارت مردم
امر به معروف و نهی از منکر، یکی از ارکان دین مبین اسلام محسوب می‌شود که اهمیت بسیاری دارد؛ به گونه‌ای که ترک آن، عواقب بسیار سنگینی برای مسلمانان و جامعه اسلامی به همراه دارد. به همین دلیل، امر به معروف و نهی از منکر بر همه مسلمانان چه حاکمان و چه شهروندان واجب است.
یکی از مهمترین مصادیق امر به معروف و نهی از منکر، امر به معروف و نهی از منکر حاکمان و مسئولان جامعه اسلامی می‌باشد؛ چرا که ظهور منکر در مسئولان حکومت، می‌تواند جامعه اسلامی را فاسد کرده و به انحطاط بکشاند.
اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که برای امر به معروف و نهی از منکر حاکمان و مسئولان، نیاز به اطلاعات پیرامون عملکرد آنها می‌باشد؛ چرا که تا وقتی اطلاعاتی در دست نباشد، نمی‌توان قضاوت کرد که عملکرد یک مسئول خوب است یا بد؛ به عبارت دیگر، ارائه اطلاعات عملکرد مسئولین، زمینه انجام امر به معروف و نهی از منکر را فراهم می‌کند. بنابراین با توجه به اینکه همه مسلمانان در راستای تحقق امر به معروف و نهی از منکر مسئولند، حاکم باید مردم را در جریان عملکرد مسئولان حکومتی قرار دهد تا زمینه انجام امر به معروف و نهی از منکر ایجاد شود. از طرفی چون ارائه اطلاعات، زمینه ساز اجرایی شدن امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد، خود یک معروف به حساب می‌آید که در صورت عملی نشدن آن توسط حاکم، مردم باید حاکم را امر به ارائه اطلاعات کنند؛ زیرا این مورد از مصادیق امر به معروف می‌باشد.
حال سوالی که به وجود می‌آید این است که ساز و کار ارائه اطلاعات چگونه باید باشد؟
در زمان‌های گذشته، به دلیل کوچک بودن جوامع، اطلاعات حکومتی کمتری وجود داشت و مردم از عملکرد حاکمان خود آگاهی می‌یافتند. اما در دوران کنونی که گستره حاکمیت بسیار افزایش یافته و ساختارهای حکومتی بسیار پیچیده‌تر شده‌اند، نمی‌توان از ساز و کارهای قدیمی برای ارائه اطلاعات استفاده کرد؛ زیرا این ساز و کارها در شرایط کنونی جوامع، ناکارآمد می‌باشند.
در جوامع کنونی و با پیشرفت تکنولوژی، ساز و کار جدیدی برای ارائه اطلاعات وجود دارد؛ ساز و کاری به اسم شفافیت. اما شفافیت چیست؟
شفافیت، مقوله‌ای است که با اصلاح ساختارها و زیرساخت، اطلاعات عملکرد مسئولین را به صورت طبقه‌بندی شده و مبتنی بر وب، در اختیار مردم قرار می‌دهد. این اطلاعات در هر زمان در دسترس مردم قرار می‌گیرد و افراد در هرکجا که باشند، می‌توانند اطلاعات منتشر شده را مشاهده کنند. به عبارت‌دیگر، با ایجاد شفافیت، زمینه تحقق امر به معروف و نهی از منکر مسئولان به وجود می‌آید.
اما تنها زمینه‌سازی برای تحقق امر به معروف و نهی از منکر کافی نیست و بایستی ساز و کاری برای تحقق این امر در نظر گرفته شود. در همین راستا، شفافیت ساز و کار مبتنی بر وب ایجاد می‌کند تا مردم بتوانند با ایجاد فشار بر روی مسئولان، از خطای آنها جلوگیری کرده و آنها را وادار به انجام مسئولیت‌هایشان بکنند.
برای آشنایی بیشتر با این نوع ساز و کار، پست «گزارش فساد در اندونزی : لاپور» را مطالعه بفرمایید.
با توجه به مطالب ذکر شده، بهترین راه ممکن برای تحقق امر به معروف و نهی از منکر در دوران کنونی، شفافیت می‌باشد. به همین دلیل، هم بر حاکمان لازم است تا ساز و کار شفافیت را ایجاد کنند و هم بر مردم لازم است تا تحقق شفافیت را از مسئولین مطالبه کنند؛ چرا که این مطالبه، خود امر به معروف می‌باشد.
