سال‌هاست که کیفیت اجرا و نحوه واگذاری پروژه‌های دولتی (حاکمیتی) مورد بحث است و مشکلات ناشی از اجرای ضعیف و ناکارآمد این گونه پروژه‌ها و فسادهای بی شمار در ارائه آن‌ها گریبان گیر کشور است. اما راه حل این مسئله چیست؟

«چالش» (challenge) یا همان مسابقه دولتی، سازوکاری نوآورانه و بسیار کم‌هزینه برای اجرای پروژه‌های دولتی است که به دلیل فواید بسیار آن نسبت به سایر راهکارها مورد توجه کشورهای پیشرفته است.

سال‌هاست که کیفیت اجرا و نحوه واگذاری پروژه‌های دولتی (حاکمیتی) مورد بحث است و مشکلات ناشی از اجرای ضعیف و ناکارآمد این‌گونه پروژه‌ها و فسادهای بی‌شمار در ارائه آن‌ها گریبان‌گیر کشور است. بسیاری از پروژه‌های دولتی با هزینه‌های گزاف انجام می‌شوند و بسیاری از آن‌ها صرفاً به افرادی خاص مانند اساتید دانشگاه‌های برجسته تهران یا مجموعه‌هایی مشخص سپرده می‌شوند.

برای حل مشکل واگذاری و اجرای این پروژه‌ها روش‌های مختلفی از جمله ایجاد سامانه مناقصات و مزایدات کشور راه‌اندازی شد که متاسفانه با کم توجهی غیر قابل توجیهِ مسئولین، آن‌چنان که باید و شاید قوت نگرفت.

اما راهکار اجرای بهینه این پروژه‌ها چیست؟

«چالش» challenge سازوکاری است که در آن دستگاه‌های حکومتی و حتی بخش خصوصی مسئله خود را با دقت و بیان جزئیاتِ مدنظر مطرح می‌کنند و از کارشناسان، ذی‌نفعان، دانشگاهیان و حتی عموم مردم درخواست می‌کنند که در ازای دریافت پاداش مشخصی به این مسئله پاسخ دهند.

برای مثال دولت ایالات متحده با راه‌اندازی سایت challenge.gov بستر اجرای پروژه‌های دولتی را با سازوکار چالش فراهم نمود. این سایت که در سال 2010 آغاز به کار کرده است تا پایان سال 2016 توانست بیش از 640 مورد چالش برگزار کند. مجموع ارزش جوایز اهدا شده در این چالش‌ها ، 220 میلیون دلار و تعداد مشارکت‌کنندگان 250 هزار نفر بود است.

نکته قابل توجه درباره این سایت این است که این سامانه به دلیل ایجاد بستری برای جمع‌آوری ایده‌های نوآورانه در سال 2014، از بین 600 نامزد جایزه نوآوری که توسط دانشگاه هاروارد اعطا می‌شود، حائز بالاترین امتیاز و برنده جایزه شد.

فرآیند اجرای چالش در این سامانه به این صورت است که ابتدا دستگاه‌های دولتی برای رفع نیازهای خود، درخواستشان را همراه با زمان و جوایز مدنظر در این سامانه ثبت می‌کنند. سپس افراد یا شرکت‌های متقاضی شرکت در چالش پاسخ‌های خود را ارسال کرده و در نهایت، سازمان ارائه‌دهنده چالش به ارزیابی پاسخ‌ها و تعیین برندگان می‌پردازند.

طراحان این سامانه برای اینکه بتوانند افراد بیشتری از جامعه هدف چالش‌ها را تشویق به ارائه پاسخ نمایند، با یک طرح مبتکرانه جوایز را دسته‌بندی می‌کنند. به این ترتیب که جوایز در سه سطح ارائه می‌شوند و هر طیف از شرکت‌کنندگان با افراد یا شرکت‌های هم‌رده خود قیاس می‌شوند. به این ترتیب علاوه بر شرکت‌های بزرگ، مجموعه‌های نوپا و حتی گروه‌های دانشجویی نیز انگیزه کافی برای شرکت در این چالش‌ها را خواهند داشت. برای مثال در «چالش پیش‌بینی جرایم» سه دسته جایزه 5، 10 و 15 هزار دلاری به ترتیب برای دانشجویان، شرکت‌های کوچک و شرکت‌های بزرگ در نظر گرفته شد و در هر دسته به 40 فرد یا شرکت برتر جایزه داده شد. با این کار علاوه بر دریافت پاسخ مناسب برای مسئله حاکمیتی، استعدادهای جوان شناسایی و به سمت حل مسائل اساسی کشور سوق داده شدند.

فرایند ارزیابی پاسخ‌های دریافتی چالش

یکی از مشکلات برگزاری چالش‌ها، ارزیابی دقیق انبوه پاسخ‌های دریافتی است که کاری زمان‌بر و دشوار است. برای حل این مشکل می‌توان ارزیابی پاسخ‌های دریافتی را نیز به چالش گذاشت. مثلاً سازمان ملی بهداشت ایالات متحده برای افزایش آگاهی عمومی در رابطه با بیماری سلول‌های خونی، به کمک سایت challenge.gov چالش نوشتن رمان را ارائه نمود. از آنجا که مخاطب این رمان‌ها مردم بودند، لذا ارزیابی مردم می‌توانست داوری مناسبی برای این چالش باشد. لذا تمام رمان‌های ارسالی در سایت بارگذاری شده و از مردم خواسته شد تا در ازای پاداش مشخصی، رمان‌ها را ارزیابی نمایند. با این کار علاوه بر برداشته شدن بار ارزیابی انبوه رمان‌های دریافتی از دوش سازمان بهداشت ملی، رمان مورد علاقه مردم نیز شناسایی شد.

از مثال‌های فوق برمی‌آید که اجرای پروژه‌های حاکمیتی در قالب چالش علاوه بر ایجاد فرصت برابر برای عموم پژوهشگران و دانشگاهیان در دریافت این پروژه‌ها، زمینه‌های  رانت و فساد را کاملا از بین می‌برد. از سویی دیگر در چالش به جای پرداخت هزینه به اجرای فرآیند به خروجی و محصول نهائی جایزه داده می‌شود و این کار علاوه بر کاهش هزینه‌ها، باعث دریافت انبوهی از پاسخ‌ها به جای یک پاسخ واحد می‌شود.

در پایان باید گفت توسعه تکنولوژی‌های ارتباطات و اطلاعات باعث ایجاد زیرساخت‌های نوآورانه و بهینه برای حل معضلات حاکمیت شده است که «چالش» یکی از آن‌هاست. متأسفانه در کشور ما علی‌رغم نیاز مبرم دستگاه‌های حاکمیتی و  توان و ظرفیت بالای موجود، تاکنون چنین سامانه‌هایی راه‌اندازی نشده است.^[1]

در یادداشت بعدی به اجرای «چالش همراه با مجلس» که اولین چالش مشارکت در قانون‌نویسی در کشور است، خواهیم پرداخت.

این مطلب توسط آقای مصطفی عباسی، از همکاران شفافیت برای ایران، تهیه شده و در خبرگزاری فارس منتشر شده است.

منابع