اوگاندا جزء کشورهایی است که بدترین سیستم‌ ارائه مراقبت درمانی در جهان را دارند و در نتیجه جزو کشورهایی که ضعیف‌ترین پیامدهای سلامتی را برای شهروندان خود ارائه می‌کنند، محسوب می‌شود. عوامل مختلف در پیامدهای درمانی ضعیف مشارکت دارند، از جمله: نداشتن کارکنان درمانی برای رسیدگی به نیازهای جمعیت در حال رشد، فساد فراگیر در بخش خدمات درمانی، و نبود داده(مثلاً مرتبط با شیوع بیماری، شاخص‌های ارائه خدمات درمانی، و پیامدهای سلامت) که می‌تواند برای قضاوت و اولویت‌بندی آگاهانه به کار رود.

خلاصه

اوگاندا جزء کشورهایی است که بدترین سیستم‌ ارائه مراقبت درمانی در جهان را دارند و در نتیجه جزو کشورهایی که ضعیف‌ترین پیامدهای سلامتی را برای شهروندان خود ارائه می‌کنند، محسوب می‌شود. عوامل مختلف در پیامدهای درمانی ضعیف مشارکت دارند، از جمله: نداشتن کارکنان درمانی برای رسیدگی به نیازهای جمعیت در حال رشد، فساد فراگیر در بخش خدمات درمانی، و نبود داده(مثلاً مرتبط با شیوع بیماری، شاخص‌های ارائه خدمات درمانی، و پیامدهای سلامت) که می‌تواند برای قضاوت و اولویت‌بندی آگاهانه به کار رود.

در سال 2011، سازمان همکاری برای سیاست ICT بین‌المللی در شرق و جنوب آفریقا(CIPESA)، شروع به ترویج استفاده از ICT برای نظارت بر حاکمیت و ارائه خدمات در اوگاندا کرد. این پروژه توسط برنامه سوئدی ICT در مناطق در حال توسعه(SPIDER³) تأمین مالی شد. پروژه iParticipate که براساس تجربه و شبکه‌های توسعه‌یافته توسط CIPESA در پروژه قبلی شکل گرفت، به دنبال گسترش کاربرد داده حاکمیتی باز برای ایجاد مشارکت شهروندی و حاکمیت با پاسخگویی بیشتر است. CIPESA از داده‌باز موجود در درگاه‌ها و منابع دولتی برای تحلیل ارائه خدمات و سرمایه‌گذاری‌های دولتی، مخصوصاً در بخش سلامت استفاده کرد.

محسوس‌ترین پیامد این طرح، آموزش بهتر سازمان‌های جامعه مدنی و خبرنگاران در مورد استفاده از داده برای پیشبرد دفاع از خدمات درمانی بود. این موضوع باعث افزایش آگاهی عمومی از سرمایه‌گذاری‌های ضعیف دولتی در بخش سلامت شد. امّا فراتر از این موضوع، شواهد کمی از پیشرفت‌های محسوس در ارائه خدمات درمانی وجود دارد. این طرح با چالش‌های بسیاری رو به رو شده است: از جمله چالش‌های مرتبط با زیرساخت فنی و ظرفیت کم ICT، و آینده iParticipate که تا حدودی نامشخص است.

پیش‌زمینه

تمرکز مسئله/محیط کشور

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، اوگاندا از جمله کشورهایی است که بدترین شرایط ارائه خدمات درمانی در جهان را دارند که این امر منجر به پیامدهای سلامت ضعیف برای شهروندان شده‌است. این کشور در میان پایین‌ترین شاخص‌های امید به زندگی (54 سال در 2015) و بیشترین نرخ مرگ و میر(344 در 2013) در جهان قرار دارد.⁴ براساس آمار سال 2015، یک مورد از هر 300 تولد باعث مرگ مادر می‌شود، و یک کودک از هر 30 کودک متولد شده، بیشتر از یکسال، زنده نمی‌ماند.⁵ بیماری‌های واگیر، مخصوصاً سل، جان بیشتر افراد کشور را می‌گیرند. شیوع HIV با حداقل 1.5 میلیون فرد آلوده، بسیار بالا است و این کشور بین کشورهایی است که بیشترین موارد جدید ایدز/ اچ‌آی‌وی را در جهان دارند.

عوامل مختلفی در چنین پیامدهای ضعیف در حوزه سلامت مشارکت دارند. اول، کمبود شدید کارکنان سلامت که بتوانند نیازهای جمعیت در حال رشد اوگاندا را بر طرف سازند. برای نمونه یک مطالعه جدید، به نسبتِ بسیار کمِ فراهم‌کنندگان خدمات درمانی در مقایسه با جمعیت کشور اشاره کرد، که بودجه ناکافی نیز با این موضوع همراه شده‌ و آن را تشدید کرده‌ است.⁷ بیشتر کارکنان پزشکی در مناطق شهری متمرکز هستند که به ضرر بیماران مناطق روستایی است. مشکل دیگر، فساد گسترده در بخش خدمات درمانی است که به روش‌های مختلف بروز داده می‎شود، از جمله کارکنان حقوق بگیری که به موقع سرکار حاضر نمی‌شوند⁸ و ترسی از واکنش شدید ندارند و یا اختصاص نادرست منابع دولتی برای ساخت تسهیلات خدمات درمانی.⁹

نبود داده نیز به کیفیت ارائه خدمات آسیب می‌زند. مطالعات به کمبود داده مرتبط با شیوع بیماری¹⁰، شاخص‌های ارائه خدمات و پیامدهای سلامت¹¹ اشاره می‌کنند. اگرچه برخی شکل‌های داده سلامت جمع‌آوری می‌شود، ولی این موارد بیشتر در قالب کاغذی هستند و به‌صورت عمومی به اشتراک گذاشته نمی‌شوند. وب‌سایت وزارت بهداشت اوگاندا¹²، که منبع داده با دسترسی عمومی درباره سلامت در کشور است، همه اطلاعات را به صورت فایل‌های PDF منتشر می‌کند. این داده اغلب دانه‌بندی کافی برای کمک به تحلیل مفید را ندارد و دسترسی به اطلاعات بیشتر، از جمله داده مربوط به منابع انسانی سلامت، اغلب محدود است.

 داده‌باز در اوگاندا

طبق گزارش بارومتر داده‌باز در سال 2015¹³، اوگاندا جایگاه هفتادم را بین 92 کشور ارزیابی‌ شده دارد. دولت تلاش‌هایی برای استفاده از فناوری اطلاعات و روش‌های دولت الکترونیک به منظور بهبود ارائه خدمات عمومی انجام داده است. به‌علاوه، بسیاری از وزاتخانه‌ها از جمله بهداشت، محیط زیست و آمار ملی، آشکارسازی فعالانه داده به صورت آنلاین را اجرا کرده‌اند، اگرچه در وب‌سایت‌های جداگانه و متفاوت و در قالب‌های نامناسب که استفاده از داده را سخت می‌کنند.

در سال 2015، گزارش بانک جهانی درباره آمادگی داده‌باز در اوگاندا¹⁴ تأکید کرد که اگرچه در این کشور جایگاه مناسبی برای اجرای طرح داده‌باز وجود دارد، ولی توانایی این کشور برای انجام واقعی آن وابسته به مسائل مرتبط با سیاستگذاری، ظرفیت داده و مشارکت مدنی است. تا به امروز هیچ سیاستی وجود نداشته است که آشکارسازی داده دولت را الزامی سازد و از حریم خصوصی محافظت کند. به علاوه، کمبود شدید مهارت‌های فناوری در میان کارکنان دولت وجود دارد. شهروندان نیز توانایی محدودی در دسترسی به داده، به دلیل پهنای باند ضعیف و سواد کم در زمینه داده دارند.

بازبینی انجام شده¹⁵ با حمایت مالی Indigo Trust که سازمان تأمین مالی متمرکز بر شفافیت و مسئولیت‌پذیری در کشورهای جنوب صحرای آفریقا است، نشان داد که بیش از 10 مکانیزم آشکارسازی داده در دولت اوگاندا وجود دارد، ولی این موارد فقط تعداد کمی از سازمان‌های دولتی را پوشش می‌دهند، از جمله سازمان‌های مالیه عمومی، آب و محیط زیست و آمار ملی. نبود درگاه متمرکز داده حاکمیتیِ باز، بازیگران مختلف را به انتشار داده مرتبط با دولت اوگاندا و زندگی مردم، در درگاه‌های مختلف مانند data.ug (پشتیبانی شده توسط UNICEF) و uganda.opendataforafrica.org (پشتیبانی شده توسط بانک توسعه آفریقا) وادار کرد و همچنین چندین طرح دیگر که متمرکز بر بخش خاص بود و توسط سازمان‌های جامعه مدنی، سازمان‌های بین‌المللی و دانشگاه شروع شدند. تمایل بازیگران بخش‌های غیر دولتی برای پر‌ کردن شکاف‌های داده‌ باز ایجادشده توسط دولت، موضوعی مشترک در این مجموعه مطالعات موردی است.

جمع‌آوری و آشکارسازی داده در سیستم خدمات درمانی اوگاندا

وزارت بهداشت اوگاندا مسئول یکی از مهم‌ترین بخش‌های کشور است. مأموریت اصلی این وزارت، تدوین سیاست‌های مرتبط با سلامت، مدیریت مشارکت‌ها، تحرک منابع، ظرفیت سازی و کنترل کیفی ارائه خدمات درمانی و همین طور نظارت و ارزیابی عملکرد بخش کلی سلامت در کشور و در همه سطوح دولت است.

ارائه مراقبت درمانی در اوگاندا توسط بازیگران دولتی و خصوصی انجام می‌شود. فراهم‌کنندگان خدمات درمانی دولتی، ساختار نامتمرکزی دارند که از بیمارستان‌های ملی، بیمارستان‌های ناحیه‌ایِ نیمه‌مستقل و سیستم باسابقه سلامت منطقه‌ای تحت رهبری هیئت مدیره خدمات درمانی منطقه در هر یک از 111 منطقه کشور تشکیل می‌شوند. هدف این تمرکززدایی، ارائه خدمات حتی در دورترین جوامع بود و مراکز سلامت در کشور به چهار گروه تقسیم می‌‌شوند (از ابتدایی‌ترین امکانات، مرکز سلامت 1، تا پیشرفته‌ترین آن‌ها، مرکز سلامت 4). ارائه خدمات درمانی مبتنی بر سیستم مراجعه است و موارد با توجه به سطح پیچیدگی و تجهیزات لازم، شماره گروه آن بیشتر می‌شود.

خدمات درمانی بخش خصوصی توسط تعدادی از بازیگران فراهم می‌شوند. این موارد شامل فراهم‌کنندگان خصوصی مبتنی بر تسهیلات، فراهم‌کنندگان غیرانتفاعی (PNFP ،(PNFPهای بدون تسهیلات، دست‌اندرکاران سلامت خصوصی و فراهم‌کنندگان خدمات درمانی سنتی هستند. PNFPهای مبتنی بر تجهیزات، فراهم‌کنندگانی هستند که صاحب بیمارستان و درمانگاه هستند و آن را اداره می‌کنند. برای مثال PNFP بدون تسهیلات یک سازمان مردم‌نهاد است که خدمات درمانی ارائه می‌کند. دست‌اندرکاران سلامت خصوصی به فراهم‌کنندگانی گفته می‌شود که خدمات سلامت سطح اولیه و ثانویه فراهم می‌کنند و دامنه وسیعی از بازیگران از جمله مراکز تشخیص بیماری و درمانگاه‌های دندانپزشکی و داروخانه‌ها را شامل می‌شود.

توانایی مردم اوگاندا در دریافت درمان از فراهم‌کنندگان بخش خصوصی بدون الزام برای طی کردن مسیر طولانی مراجعه به سیستم دولت، تحت تأثیر توانایی مالی و موقعیت جغرافیایی آن‌ها قرار دارد. در برخی مناطق مخصوصاً در روستاهای اوگاندا، PNFPهای خصوصی یا دست‌اندرکاران سلامت خصوصی وجود ندارند. برای ساکنان این مناطق که بسیاری از آن‌ها توانایی مالی پرداخت هزینه‌های مراقبت درمانی خصوصی را ندارند، مراکز سلامت دولتی تنها گزینه موجود هستند (ممکن است برای درمان به فروشندگان گیاهان دارویی یا سایر درمانگران غیر رسمی که آموزش رسمی ندیده‌اند، مراجعه کنند).

دولت، داده خدمات درمانی را از بخش‌های خصوصی و دولتی جمع‌آوری می‌کند (اگرچه اطلاعات را از بخش غیر رسمی جمع‌آوری نمی‌کند). اکثر داده جمع‌آوری‌ شده در فرم‎های کاغذی¹⁶، براساس مجموعه فرم‌های استاندارد صادر شده توسط وزارت بهداشت(MoH) ذخیره می‌شود. جمع‌آوری داده در سطح MOH، به وسیله سیستم اطلاعات مدیریت سلامت (HMIS¹⁷) انجام می‌شود که هدف آن تضمین جمع‌آوریِ به‌موقع، ذخیره و بازیابی اطلاعات سلامت است. کیفیت داده تحت تأثیر توانایی سازمان‌های اجرایی سطح پایین‌تر(اغلب تأثیر منفی) در جمع‌آوری و گزارش داده به روش مؤثر، قرار می‌گیرد. همانطور که گزارش WHO بیان می‌کند: «سطوح اجرایی پایین‌تر، توانایی بررسی و گزارش رویدادهای حیاتی مانند تولدها و مرگ‌ها در جامعه را ندارند»¹⁸. مطالعه دیگر¹⁹ گزارش کرد که داده جمع‌آوری شده درباره شاخص‌های بستری، سرپایی و پوشش سلامت کمتر از 85 درصد کامل بود.

وزارت بهداشت تلاش‌های ارزشمند بسیاری برای حل این مشکلات انجام داد. مثلاً، در سال 2010، وزارت بهداشت، سیستم اطلاعات منابع انسانی برای سلامت (HRHIS²⁰) را راه‌اندازی کرد، که یک پلتفرم پایگاه داده است و با مشارکت USAID ایجاد شده‌است تا مسیر شناسایی جامع کمبودهای مربوط به کارکنان تا سطح منطقه را هموار کند. وزارت بهداشت با افزایش بودجه منابع انسانی در مراکز سلامت دولتی، به دنبال حل مشکلات مربوط به کمبود داده است.²¹ اما بر خلاف این پیشرفت‌ها، بیشتر داده جمع‌آوری‌شده در دسترس عموم قرار ندارد و حتی وقتی در دسترس قرار می‌گیرد، درک آن برای شهروندان عادی سخت است. مثلاً داده HMIS برای دسترسی، نیاز به ثبت نام دارد و فقط به‌وسیله داشبورد در دسترس کاربران مجاز قرار می‌گیرد. از طرف دیگر، داده HRHIS را می‌توان در قالب صفحه گسترده دانلود کرد، ولی درک صفحه گسترده نیاز به کاربر آموزش ‎دیده دارد.

بازیگران اصلی

فراهم کنندگان اصلی داده

دولت کلمبیا

دولت اوگاندا بیشتر داده به کار رفته برای iParticipate را از طریق درگاه‌های مختلف در دسترس قرار می‌دهد. مخصوصاً داده‌باز که به وسیله درگاه وزارت بهداشت فراهم شده، نقش توانمندساز مهمی ایفا می‌کند. این پروژه از برخی داده‌های محدود فراهم‌کنندگان خدمات درمانی در بخش خصوصی نیز استفاده می‌کند، که نشان‎دهنده ظرفیت ایجاد همکاری بینِ بخشی در حوزه داده است.

کاربران و واسطه‌های اصلی داده

سازمان همکاری برای سیاست ICT بین‎المللی در شرق و جنوب آفریقا (CIPESA)، که تحت نظر سازمان توسعه بین‌المللی بریتانیا تشکیل شد و طرح تسریع دسترسی به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتاتی در آفریقا(CATIA) را تأمین مالی کرد، یک سازمان جامعه مدنی است که «استفاده از ICT در جهت حمایت از توسعه و کاهش فقر را تسهیل می‌کند».²² پروژه iParticipate از CIPESA با منابع مالی برنامه سوئدی برای ICT در مناطق در حال توسعه (SPIDER) ایجاد شد؛ مرکزی که در بخش‌های مختلف برای استفاده از ICT در اهداف توسعه کار می‌کند. SPIDER به دنبال ایجاد «همکاری و اشتراک‌گذاری تجربه بین بازیگران مختلف در این زمینه برای دستیابی به نتایج توسعه بهتر است».²³

ذینفعان موردنظر

هدف طرح iParticipate، تسریع استفاده از ICT برای مشارکت و فعالیت شهروندان در اداره کشور است.²⁴ این پروژه به دنبال ایجاد ظرفیت در خبرنگاران و سازمان‌های جامعه مدنی برای استفاده از ابزار ICT جهت افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل حکومت، مخصوصاً مسائل مرتبط با سلامت و همین طور راهکارهای بالقوه است. iParticipate به سازمان‌های مردم‌نهاد و خبرنگاران آموزش می‌دهد تا آنالیزهای داده‌محور بیشتری بر روی اطلاعات دولتی انجام دهند تا بتوانند از این مهارت‌ها برای دفاع از اصلاح خدمات عمومی استفاده کنند، با این دیدگاه که مردم عادی اوگاندا در آینده از خدماتِ بهتر بهره‌مند شوند.

توصیف پروژه

شروع فعالیت داده‌باز

در سال 2011، سازمان همکاری درباره سیاست ICT بین‌المللی برای شرق و جنوب آفریقا (CIPESA) که یک فناوری برای سازمان های غیر دولتی توسعه است، ترویج استفاده از ICT برای نظارت بر حاکمیت خوب و ارائه خدمات در اوگاندا را شروع کرد. این پروژه که تسریع مشارکت شهروندی و نظارت بر دموکراسی با استفاده از ICT نامیده می‌شود، توسط برنامه سوئدی ICT در مناطق در حال توسعه (SPIDER)؛ که مرکزی به‌عنوان منبع توسعه است، تأمین مالی شد.²⁵ این سازمان با سه سازمان مردمی همکاری می‌کند که عبارتند از برنامه توسعه و منبع‌باز روستایی بوسوگا (BROSDI) در منطقه مایوگ (شرق اوگاندا)، مرکز منبع جامعه الکترونیک (eSRC) در منطقه کاسیس (غرب اوگاندا)، و باشگاه رسانه شمال اوگاندا (NUMEC)، در گولو (شمال اوگاندا). این سازمان‌ها به‌صورت مستقیم با جوامع کار می‎کردند تا استفاده از ICT به عنوان ابزاری برای مشارکت شهروندان با تصمیم‌گیرندگان و مطالبه پاسخگویی از آن‌ها را ترویج کند. در این پروژه‌ها شهروندان از ابزار مختلفی برای مشارکت با مقامات دولت محلی استفاده کردند؛ از جمله رادیو(NUMEC)، ایمیل، بلاگ‌ها، رسانه اجتماعی (BROSDI) و ترسیم نقشه جغرافیایی برای eSRC.

با آگاهی کسب‌ شده از تجربه و شبکه‌های ایجاد شده توسط CIPESA در تلاش‌های مختلف گذشته، iParticipate یعنی پروژه‌ای که در این مقاله مطالعه می‌شود، به دنبال پشتیبانی از تلاش‌های موجود و کار بر روی آن‌ها با استفاده از داده‌باز حکومتی (که بیشتر آن در درگاه‌های مختلف در دسترس است، ولی در قالب‌های نامناسب یا غیرقابل دسترسی وجود دارد) به‌عنوان توانمندساز مشارکت شهروندان و حاکمیت پاسخگو بوده و بر بخش سلامت تمرکز می‌کند. علاقه CIPESA به حاکمیت باز زمانی شروع شد که تحقیق درباره ایجاد شبکه حاکمیت باز در اوگاندا را شروع کرد؛ تحقیقی که توسط مرکز تحقیق توسعه بین‌المللی در سال 2012 تأمین مالی شد.²⁶ در بین سایر نتایج، این تحقیق به تعیین مجموعه‌های داده اصلی که گروه‌های شهروندی می‌خواهند دولت افشا کند و همین‌طور سطح کلی آمادگی دولت برای اجرای حاکمیت باز در کشور کمک کرد.

بیشتر کار انجام شده در طرح iParticipate بر آموزش واسطه‌ها، مخصوصاً بازیگران جامعه مدنی و رسانه تمرکز کرد تا مشارکت شهروندی در دولت اوگاندا را ممکن سازد و ترویج کند. iParticipate از مراکز ICT مردمی متمرکز بر شهروندان مانند eSRC در کاسیس پشتیبانی کرد. در نهایت، این پروژه با مقامات دولتی و سیاست‌گذاران برای کمک به انتقال فرصت‌ها، ابزار و اصول فرآیندهای داده‌باز و حاکمیت باز همکاری کرد تا سمت عرضه داده‌باز را به جلو حرکت دهد و تضمین کند که فرهنگ سازمانی به عنوان ایجاد کننده مشارکت بیشتر در ارائه خدمات و حاکمیت عمل می‌کند.²⁷ این تمرکز چند مخاطبی به iParticipate کمک کرد پیشنهادات خود را متنوع کند، ذینفعان مرتبط را به روشی هدفمند درگیر کند و از سؤال «اگر آن را بسازید، آیا آن‌ها می‌آیند؟»، جلوگیری کند؛ این پرسش اغلب تلاش‌های داده‌باز متمرکز بر شهروندان را به‌دلیل توجه اندک به واسطه‌ها یا بازیگران در سمت عرضه، متوقف می‌کند.

همانطور که بیان خواهدشد، iParticipat به ارائه نقشه‌های GIS دقیق و تصویرسازی می‌پردازد تا مجموعه داده متشکل از منابع داده دولتی مختلف را در فرآیندی به کار برد که نشان می‌دهد منابع مراقبت از سلامت در سراسر کشور در کجا، چطور و برای چه استفاده می‌شود. بسیاری از برنامه‌های پروژه در عالم واقع و نه در بستر دیجیتال رخ می‌دهد. مثلاً تلاش‌های iParticipate شامل جلسات ذینفعان بین مقامات دولتی و آموزش‌دهندگانی هستند که بر چالش کاربرد ابزار برای بهبود مشارکت جامعه تمرکز می‌کنند.²⁸ رسانه‌های سنتی از جمله پخش رادیویی نیز به کار می‌روند. این تلاش شامل استفاده از مراکز آموزش و مشارکت است؛ از جمله eSRC در کاسیس که «برنامه‌های آموزش ICT را با هدف افزایش توانایی شهروندان در نظارت بر خدمات دولت، ترویج پاسخگویی، مشارکت مدنی و حاکمیت خوب فراهم می کند».²⁹

یک طرح خاص در همکاری با NUMEC با هدف افزایش دسترسی اطلاعات دولتی برای شهروندان در مناطق گولو، نویا و آمورو انجام شد؛ یعنی مناطقی که بیش از همه تحت تأثیر تخریب ارتش مقاومت لرد (LRA) قرار گرفتند. این پروژه شروع شد تا «مشکلات ارائه خدمات در نتیجه قطع کمک‌ها به برنامه صلح، بازیابی و توسعه (PRDP) را ثبت کند و به وسیله بحث‌های اجتماعی، گفتگوهای رادیویی و مشارکت مبتنی بر ICT با شهروندان درباره بهبود ارائه خدمات به جوامع پس از درگیری بحث کند». PRDP توسط دولت در سال 2009 اجرا شد تا به‌وسیله ارائه خدمات سلامت، زیرساخت جدید، طرح‌های انرژی پاک و آموزش «اقتصاد و معیشت جوامع در منطقه پس از درگیری را احیا کند»، ولی اتهامات گسترده فساد، اعتماد شهروندان به این تلاش را از بین برد.³⁰

هدف جامع این پروژه، افزایش مشارکت شهروندان در نظارت بر ارائه خدمات دولتی با استفاده از ICT، دفاع از ذینفعان دولتی برای اجرای حاکمیت باز و ثبت و انتشار نتایج این فرآیندها در جامعه گسترده‌تر بود. CIPESA نقش واسطه را اجرا می‌کند که داده دولتی را جمع‌آوری می کند و آن را به اطلاعات مفید، مرتبط و معنادار برای شهروندان تبدیل می‌کند. هدف CIPESA، افزایش ظرفیت و توانایی گروه‌های شهروندی و رسانه برای درخواست داده بهتر و استفاده از این داده برای پاسخگویی دقیق دولت_‌ها، مخصوصاً در بخش‌های آموزش و سلامت است.

تأمین مالی

برنامه سوئدی ICT در مناطق در حال توسعه (SPIDER)، مبلغ 500000 SEK (تقریبا 55480 دلار آمریکا) برای CIPESA به منظور اجرای دو ساله برنامه با شروع از سال 2013 فراهم کرد. پروژه‌ای که این طرح بر اساس آن ساخته شد، نیز با همین سطح تأمین مالی توسط SPIDER پشتیبانی شد. به علاوه، موسسه Indigo Trust هم 12000 پوند انگلیس (14870 دلار آمریکا) برای این طرح فراهم کرد.

عرضه و تقاضای انواع داده و منابع

دفاع iParticipate در زمینه سلامت بر ارائه خدمات سلامت متمرکز شد و اینکه چطور دسترسی به مراقبت درمانی، مخصوصاً برای افراد فقیر و حاشیه‌نشین در مناطق روستایی، تحت‌ تأثیر سرمایه‌گذاری‌های دولت بر افراد و تسهیلات است. چند مجموعه داده اولیه وجود داشتند که توسط CIPESA در این فرایند به کار رفتند؛ مانند مجموعه داده مرتبط با درمانگاه‌های سلامت، مراکز بهداشت و بیمارستان‌های عمومی شامل موقعیت و تعداد تخت برای هر یک از این تسهیلات. این داده در وب‌سایت وزارت بهداشت قرار داشت و به‌وسیله داده‌باز اوگاندا برای درگاه آفریقا در دسترس قرار گرفت.³¹

شکل 1: موقعیت بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های سلامت در اوگاندا (منبع: داده‌باز اوگاندا برای درگاه آفریقا)

داده‌باز برای درگاه آفریقا، با ظرفیت فیلتر و تصویرسازی نتایج، جستجو و بررسی آنلاین را ممکن ساخت (شکل 1 را ببینید). این پلتفرم، دانلود داده به صورت فایل‌های CSV، XLS یا OData را نیز ممکن می‌کند. مجموعه داده مشابه نیز در سیستم اطلاعات مدیریت سلامت الکترونیک (eHMIS) در دسترس است،³² اگرچه این درگاه نیاز به روندهای ثبت نام رسمی برای دسترسی به داده دارد.

برای بررسی سرمایه‌گذاری درمانی در هر منطقه، CIPESA از داده بودجه وزارت برنامه‌ریزی مالی و توسعه اقتصادی در درگاه بودجه وزارت استفاده کرد.³³ این درگاه، امکانات جستجوی عالی دارد و گزارشات PDF درباره عملکرد سرمایه‌گذاری در هر بخش را منتشر می‌کند. ولی دسترسی به داده کاملاً آزاد نیست، زیرا فراهم‌کنندگان داده الزام به ثبت‌نام کرده‌اند، و پذیرش ثبت‌نام هم تضمین نمی‌شود.

استفاده از داده‌باز

CIPESA از داده موجود در این درگاه‌ها و سایر منابع برای تحلیل ارائه خدمات سلامت و سرمایه‌گذاری‌های دولتی در پروژه‌های سلامت استفاده کرد. مثلاً بیشتر تلاش‌های آموزشی در پروژه iParticipate بر فراهم کردن توانایی دسترسی و استفاده از نقشه‌های جغرافیایی ایجادشده توسط داده حاکمیتی باز برای افراد و خبرنگاران تمرکز کرده‌است.

CIPESA از این داده برای تعیین تعداد ویژگی‌های مرتبط با ارائه خدمات سلامت استفاده‌ کرد. مثلاً، نقشه‌های iParticipate می‌توانست به تعیین جمیعت‌هایی که دسترسی محدود به خدمات درمانی دارند و همین طور تعیین مراکز درمانی که بدون تخت و یا دارای تخت محدود هستند، کمک کند. این اطلاعات همراه با اطلاعات تأمین مالی ارائه شدند. در نتیجه، iParticipate توانست نیاز به اشتراک‌گذاری داده‌ی بیشتر، در همه سطوح زیربنای ارائه خدمات سلامت در اوگاندا را نشان دهد. همانطور که لیلیان کیسمبو، معاون شهرداری بیان کرد: «اگر بتوانیم اشتراک‌گذاری اطلاعات در سطح محلی را افزایش دهیم، می‌توانیم این چالش‌ها در برنامه‌ریزی منطقه را کاهش دهیم».³⁴

به علاوه، CIPESA از داده‌باز منابع مختلف برای ایجاد پلتفرمی استفاده کرد که نشان می‌داد پروژه‌ها چطور به وسیله PRDP اجرا می‌شوند، گزارشات میدانی از کاربران با تلفن‌های اندروید را جمع‌آوری می‌کرد و گزارشات متفاوت درباره مسائل سلامت و اطلاعات مرتبط با سلامت را به دست می‌آورد. افراد جامعه می‌توانند اطلاعات را با استفاده از برنامه کاربردی ترسیم جمعیت Ushaidi گزارش کنند که همراه با گزارشات و اطلاعات متفاوت در درگاه ترسیم جمعیت تقویت می‌شوند (شکل 2 را ببینید).³⁶

شکل 2: پلتفرم ترسیم جمیعت ایجادشده توسط CIPESA-PRDP

تأثیر

پروژه CIPESA سه هدف اصلی داشت: آ) افزایش مشارکت شهروندی در نظارت بر ارائه خدمات دولتی با استفاده از ICT، ب) دفاع از ذینفعان دولتی در اجرای حاکمیت باز، و پ) ثبت و انتشار یادگیری ایجادشده از این فرآیندها به جامعه گسترده‌تر. ما در تحلیل خود متوجه شدیم که تاثیر فقط در بخش دفاع، افزایش مشارکت شهروندان در حاکمیت سلامت و انتشار اطلاعات، محسوس است. به علاوه، تأثیر ویژه(اگرچه محدود) بر سایر بخش‌ها نیز محسوس است.

دفاع

اگرچه میزان تأثیر، نسبتاً محدود و ارزیابی آن سخت است، ولی مدارکی وجود دارد که نشان‌دهنده تأثیر کم داده‌های ارائه‌شده از سوی iParticipate و تلاش‌های آموزشی آن بر روی جامعه مدنی و رسانه است. iParticipate با ایجاد توانایی در این واسطه‌ها، برای درک بهتر شرایط بخش سلامت، برجسته‌کردن مسائل مرتبط با سرمایه‌گذاری ضعیف در بخش سلامت و اعلام عدم دسترسی افراد فقیر به مراقبت درمانی با کیفیت، نقش کلیدی در حرکت ارائه‌دهندگان خدمات بخش دولتی و خصوصی به سمت پیشرفت و همچنین توانمندسازی شهروندان در درخواست خدمات بهتر، دارد.

انتشار بهتر اطلاعات سلامت

این حمایت همراه است با انتشار اطلاعات بیشتر درباره سلامت و سایر مسائل مرتبط با سلامت در جوامع محلی مختلف به وسیله رسانه‌های متفاوت،‌ از جمله رادیو، پیام کوتاه، مقالات چاپ شده، مرکز منابع الکترونیک، کتابخانه الکترونیک، گروه‌های بحث الکترونیک، صفحات فیس‌بوک و درگاه‌های وب. این کار نه تنها مقادیر اطلاعات موجود، بلکه دسترسی کاربر به اطلاعات حاکمیتی مرتبط به سلامت را نیز افزایش داد.

افزایش مشارکت شهروندان در حاکمیت سلامت

فعالیت‌های مربوط به دفاع و انتشار در کنار ظرفیت‌سازی در ذینفعان مختلف، مخصوصاً خبرنگاران، مقامات دولت محلی، رهبران سازمان جامعه مدنی و دانشجویان، برای استفاده از ICT در حاکمیت، انجام شد. این آموزش‌ها، توانایی آن‌ها برای تحلیل و استفاده از داده دولت برای دفاع(از داده‌باز سلامت) را افزایش داد، در حالی که همزمان بر کیفیت ارائه خدمات سلامت عمومی توسط دولت نظارت داشتند.

ریسک‌ها

موضوع اصلی در طرح انتشار اطلاعات و نظارت داده‌باز با استفاده از ICT ، ظرفیت این طرح‌ها در ایجاد تفاوت واقعی در زندگی شهروندان است. مثلاً، داده‌ای که بر مخارج سلامت و ناهمخوانی در اولویت‌بندی و همین‌طور مکانیزم‌های گزارش عمومی درباره حاکمیت سلامت تأکید دارد، فقط در صورتی برای شهروندان مفید است که پیشرفت‌های واقعی در مخارج دولتی و ارائه خدمات سلامت عمومی ایجاد شود. اگر نتایج مثبت به دست نیایند، شهروندان سرخورده می‌شوند و احتمالاً خود را از این طرح‌ها کنار می‌کشند.

همچنین مانند اغلب طرح‌های داده‌باز که بر سلامت متمرکز هستند، ریسک اولیه شامل اطلاعات شخصی قابل شناسایی است. در حالی که تمرکز ابزارهای تأمین داده دولتی و تحلیل داده‌محور iParticipate، بر اشتراک‌گذاری اطلاعات سلامت شخصی نیست، ولی هوشیاری و هدفمندی پیوسته در راهبردهای مسئولیت‌پذیری در زمینه داده تضمین می‌کند که اطلاعات شخصیِ آسیب زننده منتشر نمی‌شوند.

دروس آموخته شده

توانمندسازها

همکاری بین بخشی

بدون دسترسی به منابع و تخصص SPIDER، اجرای iParticipate توسط CIPESA چالش برانگیزتر می‌‌بود. اگرچه تأمین مالی توسط سازمان بین‌المللی سوئدی نقش توانمندساز مهمی داشت، ولی توانایی ورود به شبکه بین‌المللی تجارت SPIDER، دانشگاه‌ها، سازمان های غیردولتی و دولت‌هایی که برای استفاده از ICT در توسعه کار می‌کنند، نیز به شکل‌دهی رویکرد و موارد ارائه‌شده در این طرح کمک کرده است.

شهرت CIPESA به عنوان سازمان توسعه

به علاوه، CIPESA هم‌چنان نیروی محرکه برای میل اوگاندا به بهبود شفافیت و پاسخگویی در حاکمیت است. به محض ورود CIPESA به شبکه متخصصان بین‌المللی ، از شبکه بازیگران توسعه خود در سطح ملی و محلی، برای اطلاع‌رسانی پروژه استفاده کرد. شهرت این سازمان بین سازمان‌های اعطاکننده کمک، نهادهای دولتی، سازمان‌های جامعه مدنی و سایر ذینفعان، عنصر مهمی در توانایی CIPESA برای تأثیرگذاری بر سیاست‌گذاری و همین طور تصمیم‌گیری دولتی، با وجود محدودیت‌های بیان شده در زیر، ‌است.

موانع

عدم توانایی در سمت تقاضا

CIPESA در دستیابی به نتایج مطلوب چالش هایی تجربه کرد. اول، تحریک مشارکت شهروندان حداقل تحت‌تأثیر دو مانع است، اتصال به اینترنت کم و سطوح کم آگاهی درباره کاربرد ICT بین شهروندان. اگرچه پیشرفت در تلاش‌های آموزش شهروندان برای استفاده از ICT وجود داشته است، ولی نبود دسترسی مناسب (مخصوصاً بیرون از مراکز منبع) مانع تلاش‌ها بوده است. مخصوصاً در ارتباط با تلاش‌های متمرکز بر اطلاعات سلامت و بودجه، بیشتر مفاهیم فنی، نیاز به دانش پیچیده دارند، تا مشارکت معنادار ایجاد کنند، که این موضوع نیاز به واسطه‌هایی را پررنگ می‌کند که کار قابل درک کردن اطلاعات پیچیده برای شهروندان را انجام می‌دهند.

اگرچه خبرنگاران این نقش واسطه یا توضیحی را می‌توانستند انجام دهند، ولی به نظر می‌رسد تشویق خبرنگاران برای صرف زمان جهت یادگیری و آموزش مسائل مرتبط، برای CIPESA چالش‌برانگیز بوده‌است. مشارکت خبرنگاران به خاطر جغرافی نیز محدود بوده است، چون ارائه خدمات سلامت بیرون از مناطق شهری/نیمه شهری که بیشتر خبرنگاران در آن قرار دارند، مشکل بزرگی است. گروه‌های شهروندی در این مناطق، توانایی مشارکت محدودی دارند که ناشی از نداشتن اتصال به اینترنت و ظرفیت است.

عادات رسانه‌ای شهروندان

اگرچه CIPESA از ICT به عنوان ابزاری برای انتشار و جمع‌آوری اطلاعات استفاده کرد، ولی مطالعه³⁷ انجام شده در سال 2015 مشخص کرد که روزنامه‌ها، رادیو، و تلویزیون در حقیقت معتبرترین منابع اطلاعات برای مردم اوگاندا هستند. همین مطالعه مشخص کرد که تعداد کمی از مردم اوگاندا از ICT به عنوان ابزاری برای نظارت و گزارش خدمات دولت استفاده می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد ابزار به کار رفته توسط CIPESA برای مشارکت شهروندان در داده حکومتی سلامت، با روشی که شهروندان اطلاعات معتبر را به دست می‌آورند و به اشتراک می‌گذارند، تطبیق ندارد.

نظر سنجی نشان داد که تعداد بسیاری از افراد در کشور، استفاده از اینترنت و مخصوصاً شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توئیتر را برای بررسی مسائل مهم ملی و منطقه‌ای شروع کرده‌اند. اما استفاده شهروندان از این اطلاعات معمولاً به اشتراک‌گذاری اطلاعات محدود بود و نگرانی‌های واقعی برای مقامات پاسخگو ایجاد نکرد(که بیشتر آن‌ها در واقع حساب رسانه اجتماعی نداشتند). محدودیت‌های اصلی در کاربرد گسترده‌تر ICT شامل سواد، زبان و هزینه بودند.

در دسترس بودن منابع

توانایی CIPESA برای انتقال فعالانه دغدغه‌های مربوط به ارائه خدمات سلامت به گوش مقامات دولتیِ پاسخگو، به دلیل محدودیت منبع متوقف شد. CIPSA تلاش کرد تا کمبود منابع را با استفاده از گزارشات مربوط به ارائه خدمات درمانی که توسط یکی از شرکا، یعنی سازمان بین‌المللی شفافیت اوگاندا (TIU) دریافت می‌شد، از بین ببرد. ولی این سازمان نیز در توسعه مخاطبین و تلاش‌های افزایش آگاهی خود محدود بود. مثلاً، اگرچه CIPESA در تولید نقشه‌های ارائه خدمات درمانی مفید موفق بود، ولی نتوانست این نقشه‌ها را به صورت گسترده منتشر کند تا به مخاطب مدنظر برسد. محدودیت‌های تأمین مالی نیز برتوانایی CIPESA در پیگیری یافته‌های منفیِ گزارش‌شده توسط شهروندان با پلتفرم،‌ تأثیر گذاشت.

نگاه به آینده

هدف اصلی CIPESA، افزایش تأثیری بود که iParticipate می‌تواند در استفاده از ICT برای نظارت بر ارائه خدمات درمانی داشته باشد. در حال حاضر، این سازمان در حال تلاش برای یافتن روش‌های جدید به منظور حل چالش‌های شناسایی شده در بالا از طریق توسعه و ایجاد ارتباط خلاقانه‌تر و هدفمندتر است. مثلاً، پروژه قبلی SPIDER دلیل استفاده گسترده iParticipate از برنامه‌های رادیویی برای افزایش مباحثه و دسترسی به مقامات دولتی درباره نگرانی‌های اصلی جامعه بود. برنامه رادیویی اجرا شده در شبکه NUMEC توانایی دستیابی به تقریبا 1.6 میلیون شنونده را ایجاد کرد.

همانطور که بیان شد، و طبق نتیجه‌گیری تحقیق CIPESA،³⁸ چند عامل، ظرفیت ICT به عنوان ابزار نظارت بر عملکرد دولت و پاسخگویی را محدود کردند. مهم‌ترین این عوامل شامل: زیربنای فناوری ضعیف، از جمله سرعت پایین اینترنت و برق نامنظم، سطوح پایین ظرفیت ICT بین شهروندان، اعتماد بیشتر به رسانه سنتی و استفاده از آن به عنوان منبع داده و اطلاعات، و هزینه بالای دسترسی به اینترنت. آینده iParticipate، و در حالت کلی، آینده داده‌باز به عنوان ابزاری برای دستیابی به پیامدهای سلامت بهتر در اوگاندا، وابسته به توانایی آن برای بررسی و غلبه بر (یا حداقل کاهش) این چالش‌ها است.

نتیجه‌گیری

اگرچه iParticipate تا به امروز تأثیر بسیار کمی بر توانمندسازی شهروندان داشته است، ولی راهبردهایی به کار برده است که در سایر زمینه‌ها موفق بوده‌اند. موارد متنوع ارائه‌شده در این طرح، با درک واضح از مخاطب مدنظر، از جمله مقامات دولتی، اجرا شد و تلاش‌ها به وسیله واسطه‌های موجود، مانند خبرنگاران هدایت شدند. این تمرکز بر توانمندسازی واسطه‌ها برای فعالیت به عنوان ایجادکننده مشارکت شهروندی بیشتر، دلیلی برای خوش‌بینی در ارتباط با اثرات بلندمدت iParticipate است، از جمله در زمانی که تأمین مالی دیگر وجود نداشته‌باشد. در همین ارتباط، این پروژه اغلب به دنبال رسیدن به مخاطب مدنظر خود در جایی است که از قبل موجودند، مانند مراکز آموزش ICT یا در هنگام پخش رادیویی، که دسترسی و احتمال این که پیام توسط مردم جذب شود را افزایش می‌دهد. اگرچه iParticipate هنوز تأثیر متحول‌کننده‌ای بر مشارکت شهروندان در حاکمیت سلامت اوگاندا نداشته است، ولی تلاش‌های مداوم آن برای افزایش آگاهی و آموزش کاربران بالقوه داده‌باز، این پتانسیل را دارد که با کنار هم جمع کردن بازیگران دولتی، واسطه‌ها و شهروندان برای کار در جهت اهداف مشترک، پیامدهای سلامت را به آرامی بهبود بخشد.

منابع

1. Not found

2. Not found

3. Swedish Program for ICT in Developing Regions website, http://spidercenter.org/.

4. African Health Observatory, “Comprehensive Analytical Profile: Uganda,” WHO, http://www.aho.afro.who.int/profiles_information/index.php/Uganda:Index.

5. African Health Observatory, “Uganda: Factsheets of health statistics, 2016,” http://www.aho.afro.who.int/profiles_information/images/f/fb/Uganda-Statistical_Factsheet.pdf.

6. AVERT, “HIV and AIDS in Uganda,” http://www.avert.org/professionals/hiv-around-world/sub-saharan-africa/uganda.

7. Merlin L. Willcox, et al., “Human Resources for Primary Health Care in sub-Saharan Africa: Progress or Stagnation?” Human Resources for Health, 13, 2015, https://human-resources-health.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12960-015-0073-8.

8. Simon Peter Ogwang, “Fighting Corruption, Empowering People in Uganda’s Health Service,” Transparency International Blog, July 11, 2012, http://blog.transparency.org/2012/07/11/community-empowerment-in-uganda-using-icts-for-better-health-service-delivery/.

9. Act!onaid, Corruption and the Service Delivery Tragedy in Uganda: Stories from the eastern leg of the anti-corruption caravan, Act!onaid, September 2014, http://www.actionaid.org/sites/files/actionaid/anti-corruption_report.pdf.

10. Jeremy I. Schwartz, et al., “Toward Reframing Health Service Delivery in Uganda: The Uganda initiative for integrated management of non-communicable diseases,”Global Health Action, 8, 2015, http://www.globalhealthaction.net/index.php/gha/article/view/26537.

11. African Health Observatory, “Uganda: Health information, research, evidence and knowledge,” WHO, http://www.aho.afro.who.int/profiles_information/index.php/Uganda:Health_information,_research,_evidence_and_knowledge.

12. Ministry of Health, Republic of Uganda website, http://www.health.go.ug/.

13. Opendata Barometer, “Rankings and Data: Uganda,” http://opendatabarometer.org/data-explorer/?_year=2015&indicator=ODB&open=UGA

14. World Bank, Open Data Readiness Assessment: Uganda, World Bank, http://opendatatoolkit.worldbank.org/docs/odra/odra_uganda.pdf

15. Development Research and Training, Unlockiing the Potential of a More Harnessed Partnership among Open Data Actors in Uganda, Indigo Trust, November 2015, https://indigotrust.files.wordpress.com/2016/02/drt-indigo-trust-uganda-final-report.pdf.

16. African Health Observatory, “Uganda: Health information, research, evidence and knowledge, analytical summary,” WHO, http://www.aho.afro.who.int/profiles_information/index.php/Uganda:Health_information,_research,_evidence_and_knowledge#Analytical_summary.

17. Ministry of Health, Republic of Uganda website, http://hmis2.health.go.ug/#/

18. African Health Observatory, “Uganda: Overview of the Flows of Information,” WHO, http://www.aho.afro.who.int/profiles_information/index.php/Uganda:Overview_of_the_flows_of_information

19. Vincent Michael Kiberu, et al., “Strengthening District-based Health Reporting through the District Health Management Information Software System: The Ugandan experience,” BMC Medical Informatics and Decision Making, 14, 2014, http://bmcmedinformdecismak.biomedcentral.com/articles/10.1186/1472-6947-14-40.

20. Human Resources for Health Information Systems website, http://hris.health.go.ug/reports/.

21. Jillian Larsen, Uganda: Winning human resources for health, International Budget Partnership, December 2015, http://www.internationalbudget.org/wp-content/uploads/case-study-full-uganda-human-resources-for-health-2015.pdf.

22. Collaboration on International ICT Policy in East and Southern Africa (CIPESA) website, http://cipesa.org/about-us/.

23. Swedish Program for ICT in Developing Regions website, http://spidercenter.org/.

24. “CIPESA,” Promoting Human Rights and Democracy Through ICT, http://ict4democracy.org/about/partnerproject-briefs/cipesa/.

25. Ibid.

26. “Uganda Open Government Data Readiness Study,” CIPESA and Association for Progressive Communications, April 2012, http://cipesa.org/?wpfb_dl=139.

27. “2015 Projects,” CIPESA, http://cipesa.org/projects/.

28. Caroline Wamala Larsson, “SPIDER Stories 2013-2014,” SPIDER Center, 2015, http://spidercenter.org/wp-content/blogs.dir/362/files/2016/11/spider_stories_2013-2014_for_web.pdf.

29. Ashnah Kalemera, “Citizens’ Use of ICTs in Social Accountability in Uganda’s Kasese District,” CIPESA, January 19, 2015, http://cipesa.org/2015/01/citizens-use-of-icts-in-social-accountability-in-ugandas-kasese-district/.

30. Gladys Oroma, Promoting Communit Dialogue on Service Delivery Failures in Northern Uganda,” Promoting Human Rights and Democracy through ICT, February 28, 2015, http://ict4democracy.org/promoting-community-dialogue-on-service-delivery-failures-in-northern-uganda/.

31. Open Data for Africa, “Uganda Regional Health Statistics Database, 2011,” http://uganda.opendataforafrica.org/lhcqofd/uganda-regional-health-statistics-database-2011

32. Ministry of Health, Republic of Uganda website, http://hmis2.health.go.ug/#/.

33. Ministry of Finance Planning and Economic Development, “Uganda Budget Information,” http://budget.go.ug/index.php?p=budget_dashboard.

34. “ICT4Democracy in East Africa: A Year in Review 2015,” CIPESA, 2016, http://cipesa.org/?wpfb_dl=221.

35. Ushahidi website, https://www.ushahidi.com/.

36. CIPESA, “Promoting Transparency, Civic Agency and the Right to Information in Northern Uganda’s Peace Recovery and Development Programme,” https://cipesa.crowdmap.com/main.

37. CIPESA, ICT in Civic Participation and Democracy in Uganda: Citizens’ knowledge, attitudes and practices, CIPESA ICT Policy Research Series, No. 4/15, 2015, http://www.cipesa.org/?wpfb_dl=196

38. Ibid.