شاخص  ادراک فساد (CPI) در سال 1995 به عنوان شاخص ترکیبی برای سنجش ادراک فساد در بخش دولتی در کشورهای مختلف سراسر جهان رسمیت یافت. طی 20 سال گذشته، هم منابع مورد استفاده برای تدوین شاخص و هم متدولوژی آن تعدیل یافته و اصلاح شده‌اند. در سال 2012، تغییرات مهمی در متدولوژی ایجاد شد تا امکان مقایسه امتیاز در طول زمان میسر گردد، قابلیتی که پیش از سال 2012 ممکن نبود.

پیشینه

شاخص  ادراک فساد (CPI) در سال 1995 به عنوان شاخص ترکیبی برای سنجش ادراک فساد در بخش دولتی در کشورهای مختلف سراسر جهان رسمیت یافت. طی 20 سال گذشته، هم منابع مورد استفاده برای تدوین شاخص و هم متدولوژی آن تعدیل یافته و اصلاح شده‌اند. در سال 2012، تغییرات مهمی در متدولوژی ایجاد شد تا امکان مقایسه امتیاز در طول زمان^[1] میسر گردد، قابلیتی که پیش از سال 2012 ممکن نبود.   

متدولوژی

متودولوژی شامل 4 گام اساسی است : انتخاب داده‌های مرجع، تغییر مقیاس داده‌های مرجع، تجمیع داده‌های تغییر مقیاس‌یافته و سپس گزارش یک معیار اندازه‌گیری برای عدم قطعیت. فرآیند محاسبه همچنین از یک مکانیسم کنترل کیفیت سرسختانه استفاده می‌کند که متشکل از گردآورری داده مستقل و موازی و همچنین محاسبات انجام شده توسط دو محقق درون سازمانی و دو مشاور دانشگاهی است که هیچ وابستگی به شفافیت بین‌الملل ندارند.  

انتخاب منابع داده‌ای

شاخص  ادراک فساد  برگرفته از 13 مرجع داده‌ای است که ارزیابی کارشناسان و مدیران اجرایی  بخش خصوصی در مورد برخی از رفتارهای مفسدانه در بخش دولتی را در خود گنجانده است، که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رشوه خواری

• منحرف کردن بودجه‌های دولتی

• استفاده از  جایگاه دولتی برای منافع شخصی

• پارتی‌بازی در خدمات شهری

• فساد سیاسی سیستماتیک که در آن منافع شخصی به طور مشخص بر تصمیم‌گیری‌های دولتی تاثیر می‌گذارند. (لابی گری بخش خصوصی برای تحت تأثیر قراردادن تصمیمات دولتی به نفع خود)

برخی منابع همچنین به مکانیسم‌هایی می‌پردازند که برای پیشگیری از فساد در یک کشور وجود دارند، برای مثال:

• توانایی دولت برای تقویت مکانیسم‌های صداقت (درستی)

• پیگرد موثر مقامات دولتی فاسد

• کاغذبازی و فشار اداری بیش از حد

• وجود قوانین کافی در مورد افشای مالی، جلوگیری از  تعارض منافع و دسترسی به اطلاعات

• محافظت قانونی از  گزارشگران تخلف، روزنامه‌نگاران و ماموران تحقیق

هریک از منابع داده‌ای مورد استفاده برای محاسبه شاخص ادراک فساد با معیارهای زیر سنجیده می‌شوند:

1. قابلیت اطمینان به لحاظ متدولوژی و اعتبار سازمانی: برای اینکه مرجعی در شاخص درک فساد قرار بگیرد، ضروری است از کیفیت و کفایت رویکرد آن به لحاظ متدولوژی اطمینان حاصل گردد. به همین دلیل، هر مرجعی باید از یک نهاد حرفه‌ای نشات بگیرد که به طور مشخص روش‌های گردآوری داده و رویکرد سنجشی خود را مستند و مکتوب می‌کند. شفافیت بین‌الملل سپس صحت متدولوژی را ارزیابی می‌کند. اگر برای مثال یک «نظر  کارشناسی» مطرح شود، لازم است در مورد صلاحیت کارشناس اطمینان حاصل گردد. در مورد بررسی‌های تجاری، شفافیت بین‌الملل بررسی می‌کند آیا نمونه مورد بررسی به اندازه کافی بزرگ است که معرف کل باشد یا خیر.

2. اتحاد مفهومی داده‌ها: همانطور که به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری فساد در بخش دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، تمام منابع داده‌ای مورد استفاده در ساخت شاخص درک فساد باید به روشنی به سطوح فساد در بخش دولتی ربط پیدا کنند. سوالات می‌توانند مربوط به یک «نوع» تعریف‌شده از فساد (برای مثال، فساد خرد) یا اثربخشی مکانیسم‌های جلوگیری از فساد باشند، که می‌توانند همچنین به عنوان پروکسی (معرف) برای سطح  ادراک شده فساد در یک کشور مورد استفاده قرار گیرند.

3. تفکیک ‌پذیری کمَی: مقیاس‌های استفاده شده توسط منابع داده‌ای باید امکان تفکیک کافی در داده (به عبارتی، حداقل یک مقیاس  چهار نمره ای/ 4 سطحی) درباره سطوح درک شده فساد در سراسر کشورها را فراهم کنند به طوریکه بتوان آن را بر اساس مقیاس 100-0 شاخص  ادراک فساد تغییرمقیاس داد.

4. امکان مقایسه کشورها:  با توجه به اینکه شاخص درک فساد کشورها را  نسبت به هم رده بندی می کند، مرجع داده نیز باید  به درستی قابلیت مقایسه بین کشورها را داشته باشد و مخصوص به یک کشور خاص نباشد. به علاوه، مرجع باید مفهوم مشابهی را   بین کشورها و با مقیاس مشابهی اندازه‌گیری کند. درحالیکه در حال حاضر هیچ معیاری در رابطه با پوشش حداقلی که یک مرجع باید داشته باشد تا جزو شاخص درک فساد باشد، وجود ندارد، مرجع داده‌ای با حداقل پوشش، امتیازاتی برای مجموع 16 کشور بدست می‌دهد.

5. دسترسی به داده چندساله: از آنجایی که هدف شاخص  ادراک فساد اندازه‌گیری فساد در کشورها در طول زمان است، منابعی که در یک زمان خاص درک فساد را مشخص می‌کنند، اما طراحی نشده‌اند تا در طول زمان تکرار شوند، کنار گذاشته می‌شوند.

به منظور انجام فرآیند اطمینان از کیفیت، شفافیت بین‌الملل به سراغ هرکدام از موسساتی که داده را فراهم می‌کند، می‌رود تا متدولوژی مورد استفاده برای  ارائه داده را کنترل کند. از آنجایی که برخی منابع به صورت عمومی در دسترس نیستند، شفافیت بین‌الملل مجوز انتشار امتیازات تغییر مقیاس یافته از هر مرجع، همراه با امتیاز ترکیبی شاخص درک فساد، را درخواست می‌کند. با این وجود، شفافیت بین‌الملل مجاز نیست امتیازات اصلی داده شده توسط منابع خصوصی را با عامه مردم به اشتراک بگذارد.

استانداردسازی منابع داده‌ای

هر مرجعی که در شاخص درک فساد قرار می‌گیرد، استانداردسازی می‌شود تا امکان تجمیع در امتیاز شاخص  ادراک فساد فراهم گردد. استانداردسازی، تمام نمرات داده را به یک مقیاس 0 تا 100 تبدیل می‌کند که در آن 0 نشانگر بالا‌ترین سطح فساد درک شده، و 100 نمایانگر پایین‌ترین سطح فساد درک شده است. درحالیکه اغلب منابع اصلی شاخص درک فساد نیز به شیوه مشابهی کدگذاری می‌شوند (امتیازات پایین‌تر نشان دهنده سطوح بالاتر فساد درک شده هستند)، چهار مرجع به صورت برعکس درجه‌بندی می‌شوند، بدین معنی که امتیازات پایین‌تر دال بر سطوح پایین‌تر فساد هستند. برای اهداف مقیاس‌پذیری، این چهار منابع با ضرب هر امتیاز در -1 تغییر می‌یابند.

منابعی که نیازمند تغییر هستند عبارتند از:

• شاخص فساد ارائه شده توسط  واحد اطلاعات اکونومیست

• امتیاز فساد، ملل در حال گذار ارائه شده توسط  موسسه خانه آزادی

• امتیاز ادراک فساد اداره اطلاعات موسسه مشاوره ریسک سیاسی و اقتصادی آسیا

• شاخص فساد سیاسی پروژه انواع مختلف دموکراسی

از آنجایی که غالب منابع مورد استفاده در شاخص درک فساد دارای پوشش جهانی نیستند، مقادیر  مفقوده در این منابع با توجه به سال پایه برآورد می‌شوند. این فرآیند با استفاده از پکیج نرم‌افزاری آماری STATA، و به طور خاص دستور «جاگذاری/جانِهی» برنامه انجام می‌شود. دستور «جاگذاری/جانِهی» تنها با استفاده از منابع داده‌ای حداقل 50% مجموع کشورهای تحت پوشش شاخص درک فساد در هر سال، مقداری برای هریک از نمرات داده‌ای  مفقوده تخمین می‌زند. یک استثنا در این زمینه داده‌های شاخص تبدیل بنیاد Bertelsmann است که برای جانهی شاخص‌های حکمرانی پایدار بنیاد Bertelsmann مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

پس از فرآیند جانهی، متوسط و  انحراف معیار برای هر مرجع داده‌ای محاسبه شده و به عنوان پارامترهای استاندارسازی داده اصلی به امتیاز استاندار (score-z) مورد استفاده قرار می‌گیرد. امتیازات z استانداردسازی شده با کسر متوسط هر مرجع از امتیاز هر کشور و تقسیم آن بر انحراف  معیار مرجع مربوطه بدست می‌آید. این کار موجب ایجاد یک مجموعه داده حول نقطه 0 و با انحراف معیار 1 می شود. به طور دقیقی، امتیازات z با استفاده از پارامترهای میانگین و انحراف معیار از منابع سال پایه، محاسبه می‌شوند. این عمل اطمینان حاصل می‌کند که امتیازات شاخص درک فساد، هرساله با توجه به سال پایه قابل مقایسه هستند.

تا سال 2016، پارامترهای جهانیِ سال 2012 به عنوان معیار مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با معرفی داده VDEM در شاخص درک فساد در سال 2016، مقادیر  مفقوده برای سال 2016 مجددا تغییر مقیاس یافتند. هرچند، مقایسه پارامترهای جهانی 2012 و 2016 به لحاظ آماری معنادار نبود، به این معنا که تغییر در معیار، قیاس‌پذیری در طول زمان را متاثر نکرد. در سال 2017، VDEM پوشش کشوری خود را تا بیش از 50 % کشورهای شاخص درک فساد افزایش داد. به همین دلیل، لازم شد پارامترهای جهانی یکبار دیگر از نو محاسبه شوند.  تغییرات در میانگین و انحراف معیار جهانی بازهم به لحاظ آماری قابل ملاحظه نبودند. در نتییجه، سال مرجع موثر همان 2012 باقی می‌ماند.

مطابق قانون پوشش 50 درصد کشورها که در بالا ذکر شد، هفت مرجع داده‌ای که در ادامه می‌آیند برای فرآیند جانهی در شاخص  ادراک فساد سال 2017 مورد استفاده قرار گرفتند:

• شاخص  تحول بنیاد برتلسمن در سال 2018 (62.32 درصد پوشش نمونه)

• ارزیابی ریسک‌‌ کشورها در واحد اطلاعات  اکونومیست در سال 2017 (63.29 درصد پوشش نمونه)

• ارزیابی ریسک کشورها  موسسه گلوبال اینسایت (98.55 درصد پوشش نمونه)

• سرویس ریسک سیاسی راهنمای بین‌المللی ریسک کشورها (67.63 درصد پوشش نمونه)

• نظرسنجی  از مدیران اجرایی مجمع جهانی اقتصاد 2017 (64.42 درصد پوشش نمونه)

• شاخص حاکمیت قانون پروژۀ عدالت جهانی 2017-2018 (54.59 درصد پوشش نمونه)

• پروژه انواع مختلف دموکراسی سال 2017 (83.58 درصد پوشش نمونه)

توجه به این نکته ضروری است که مجموعه کامل داده با مقادیر جانهی شده تنها برای ایجاد پارامترهای جهانی معیار مورد استفاده قرار می‌گیرند و مقادیر جانهی شده خودشان در مجموع نهایی که امتیازات شاخص ادراک فساد را تولید می‌کنند، استفاده نمی‌شوند.

امتیازات z سپس تغییر می‌یابند تا با مقیاس 0-100 شاخص ادراک فساد متناسب شوند. برای این کار از یک فرمول ساده استفاده می‌شود که متوسط مقدار مجموعه داده استانداردسازی شده را تقریبا 45، و انحراف معیار را تقریبا 20 در نظر می‌گیرد. برای این هدف از فرمول زیر استفاده میشود.

هر امتیاز تغییر مقیاس یافته‌ای که دارای مقادیر کمتر از 0 است برابر با 0 در نظر گرفته می‌شود و هر امتیاز تغییر مقیاس یافته‌ای که فراتر از 100 باشد، روی 100 محدود می‌شود.

تجمیع داده‌های تغییر مقیاس یافته

امتیاز شاخص ادراک فساد هر کشوری به عنوان یک میانگین ساده  از تمامی امتیازات تغییر مقیاس یافته موجود برای آن کشور محاسبه می‌شود. (توجه داشته باشید از هیچ یک از مقادیر جانهی شده به عنوان امتیاز در شاخص  ادراک فساد تجمیعی استفاده نمی‌کنیم). تنها زمانی به یک کشور امتیاز تعلق می‌گیرد که حداقل سه مرجع داده‌ای موجود باشد که بتوان با استفاده از آنها این میانگین را به دست آورد.

گزارش یک معیار اندازه‌گیری برای عدم قطعیت

امتیاز شاخص  ادراک فساد همراه با یک خطای استاندارد و 90 درصد  حاشیه اطمینان گزارش می‌شود که نشانگر واریانس در مقدار داده  مرجع است که امتیاز شاخص درک فساد را می‌سازد.

عبارت خطای استاندارد به عنوان انحراف استانداردِ داده مرجع تغییرمقیاس‌یافته تقسیم بر ریشه دوم مجموع تعداد  مراجع، محاسبه می‌گردد. با استفاده از این خطای استاندارد، با فرض یک توزیع نرمال می‌توانیم حاشیه اطمینان 90 درصدی را محاسبه کنیم.

 شما می‌توانید متن اصلی این مطلب را از اینجا مطالعه کنید.

منابع