اندیشکده «شفافیت برای ایران»

نتایج برندگان اولین چالش قانون نویسی در کشور، چالش«همراه با مجلس» اعلام شد. «همراه با مجلس»: اولین چالش مشارکت در قانون‌نویسی در مجلس شورای اسلامی است که به همت شفافیت برای ایران و حمایت دو تن از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی در خرداد و تیر 1396 برگزار شد.

در ژانویه 2011، اسلواکی روش حکومتی بی‌سابقه‌ای از باز بودن را معرفی کرد که لازمه آن انتشار آنلاین تمام اسناد مربوط به خرید عمومی (ازجمله رسیدها و قراردادها) که اعتبار قراردادهای دولتی مشروط به انتشار آن‌ها بود. در حال حاضر بیش از 2 میلیون قرارداد آنلاین ثبت‌شده و به نظر می‌رسد این اصلاحات تأثیر بسیار زیادی بر فساد و فضای کسب‌وکار و برداشت‌ها از فساد داشته است.

در این بخش، 10 گام و یا توصیه را به سیاست‌گذاران، طرفداران، کاربران، سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان در جامعه داده‌باز ارائه می‌کنیم که به اعتقاد ما می‌تواند سرآغاز تحولی عمده باشد. برای هر مرحله، چند روش اجرای صریح – روش‌هایی برای تبدیل توصیه‌های کلی به تأثیر مهم را شرح می‌دهیم. این 10 توصیه و روش‌های اجرای آن‌ها برای ارائه نسل بعدی نقشه داده‌باز هستند. این دو، درک بهتری از چگونگی برآوردن پتانسیل داده‌باز - در مناطق جغرافیایی، بخش‌ها و جمعیتی به ما می‌دهند.

موفقیت یک پروژه توسط موانع و چالش‌های پیش روی آن تعیین می‌شود. چالش‌ها خود حاصل عملکرد متغیرهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی متعدد هستند. علاوه بر این، ممکن است برخی از مناطق نسبت به سایر مناطق با موانع بیشتری مواجه باشند. در این مطلب به بررسی چالش‌های تأثیرگذاری داده باز می‌پردازیم.

در بررسی پروژه‌های داده‌باز در سراسر جهان، با تنوع گسترده‌ای در نتایج مواجه شدیم. برخی از کارها بهتر از سایرین بودند و برخی دیگر به‌ سادگی شکست‌ خورده بودند. Eightmaps یک مثال از چگونگی بروز عواقب ناخواسته ناشی از داده‌باز بود، اما بسیاری از نمونه‌های دیگر نیز وجود داشتند که GovLab به دلیل عدم دستیابی به یک تأثیر مهم و قابل‌ اندازه‌گیری تا این تاریخ، انتخاب نشدند. برخی از پروژه‌ها به‌خوبی در یک بعد خاص موفق عمل کردند در حالی‌ که در ابعاد دیگر با شکست مواجه شدند. برای رسیدن به پتانسیل مدنظر داده‌باز و میزان تأثیر مطالعات موردی مستقل ذکرشده در اینجا به درک بهتر – با جزئیات بیشتر - شرایط اجرایی نیل به موفقیت نیازمندیم.

تعیین تأثیر، نیازمند در نظر گرفتن تفاوت‌های ظریف و خاص است. در بسیاری از موارد، نتایج پروژه‌های داده‌باز، بیش از یک بعد از تأثیر را نشان می‌دهد. علاوه بر این، تأثیر مطالعات موردی ما بر زندگی مردم اغلب غیرمستقیم (و درنتیجه تا حدودی نامحسوس‌تر) و متأثر از تغییرات در روش تصمیم‌گیری و یا دیگر عوامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی گسترده است. در این نوشته به بررسی چهار روش تأثیر داده‌باز در زندگی مردم می‌پردازیم.

پایگاهی که توسط سازمان جامعه مدنی، موسسه باز (Open Institute) باهدف پرداختن به مسائل مربوط به عدم شفافیت در دولت در بخش‌های خصوصی و عمومی، ترویج پاسخگویی گروهی و شفافیت با ارائه بینش به شهروندان، روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی نسبت به روابط، ارتباطات (و تا حدی پویایی) کسانی که درون و اطراف عرصه عمومی فعالیت دارند، راه‌اندازی شد. به‌عنوان یک مطالعه موردی، نمایانگر چالش پیش روی طرح‌های داده‌باز برای تولید آگاهی کافی و استفاده لازم جهت دستیابی به تأثیر است.

این پایگاه بلافاصله پس از انتخاب ریاست جمهوری منازعه برانگیز سال 2014 اندونزی راه‌اندازی شد. سازمان دهندگان محافظت از انتخابات، تیمی بیش از 700 داوطلب را برای مقایسه برگه‌های رسمی رأی‌گیری با جدول‌بندی اصلی حوزه‌های رأی‌گیری، دیجیتال کردن فرم‌های دست‌نویس و خواناتر و در دسترس تر کردن داده‌ها جمع‌آوری کردند. این کار تنها در دو روز و با یک بودجه 54 دلاری انجام شد و این پایگاه امکان مشارکت شهروندان در نظارت بر نتایج انتخابات، افزایش اعتماد عمومی نسبت برگه‌های رسمی و کمک به سهولت در یک تحول دموکراتیک را فراهم ساخت.

دو پورتالی که به‌تازگی تأسیس‌شده‌اند داده بیشتری در مورد میزان موفقیت در امتحانات و سایر اطلاعات مربوط به عملکرد مدارس در تانزانیا را در اختیار عموم قرار میدهند. رابط داده‌باز آموزش‌وپرورش پروژه‌ای است که توسط طرح داده‌باز تانزانیا (Tanzania Open Data Initiative) راه‌اندازی شده است؛ شول توسط آرنولد مینه (Arnold Minde)، برنامه‌نویس، کارآفرین و علاقه‌مند به داده‌باز رهبری شده است. باوجود چالش‌های ناشی از پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت در تانزانیا، این سایت‌ها به‌آرامی در حال تغییر نحوه دسترسی شهروندان به اطلاعات و تصمیم‌گیریها هستند و آنان را به درخواست پاسخگویی بیشتر از سیستم آموزشی و مقامات دولتی تشویق میکنند.

شبکه جهانی OD500 یک شبکه‌ی بین‌المللی از سازمان‌هایی است که می‌خواهند موارد استفاده و تاثیر داده باز را مورد مطالعه قرار دهند. این شبکه‌ی جهانی که توسط آزمایشگاه حکمرانی (GovLab) هماهنگ می‌شود، به سازمان‌های شرکت‌کننده امکان تجزیه و تحلیل داده باز در کشور خودشان را مٍی‌دهد، به نحوی که از نظر جهانی قابل مقایسه و همچنین از نظر داخلی معین باشد. شبکه‌ی جهانی OD500 با این فرض شروع به کار می‌کند که تنها با نقشه‌برداری از استفاده‌ی داده باز، درون و میان کشورها، می‌توان به رویکردهای جدیدی برای درک تاثیرات اقتصادی و اجتماعیِ داده باز حکومتی رسید.

در تاریخ 23 تیر 1395، جلسه‌ای در مؤسسه‌ی ایتان شکل گرفت تا دکتر پوریا نسیمی، تجربه‌ی شفافیت در بیمه‌ی درمانی بانک ملّی ایران را شرح دهند. در ادامه گزارشی از این جلسه و ابعاد پروژه‌ی«سامانه هوشمند سلامت و درمان بانک ملی ایران» بررسی شده و مزایا و نتایج آن برای ذی‌نفعان تشریح شده است.

در آخرین مسابقه‌ی سازمان «مشارکت حکومت باز (OGP)» در سال 2015، رتبه‌ی دوم مسابقات را تیمی از اندونزی کسب کرد که جهت دستیابی به شعار «Health For All»، همکاری دولت، بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد را جلب نموده و با مشارکت مردم، خدمات مراقبت‌های بهداشتی اولیه را در مناطق حاشیه‌نشین ارائه کرده است. علاوه‌بر این در این راه از مشارکت مردمی در جهت جمع‌آوری داده‌های محلی و ارتقاء شفافیت نیز بهره گرفته شده است. در ادامه، ترجمه‌ی گزارش این تیم را می‌توانید مطالعه کنید.