اندیشکده «شفافیت برای ایران»

منابع طبیعی هر کشور مانند نفت، گاز، معادن، دریاها و ... متعلق به شهروندان آن کشور است و استخراج و استفاده از این منابع می تواند منجر به رشد اقتصادی و توسعه مدنی جوامع شود. همچنین مدیریت ناکارآمد و ضعیف نیز اغلب منجر به فساد ، بی اعتمادی به حکومت، افزایش مناقشات و تعارضات در جامعه شود.

همواره اختلاف طبقاتی یکی از بزرگترین موانع دستیابی به عدالت اجتماعی بوده است. «مارکس» ^[1] در نظریه «آگاهی طبقاتی» خود معتقد بود در نظام اجتماعی فئودالی، مردم تحت فرمان یک فئودال بودند و به دلیل بزرگی زمین‌های فئودالها و عدم ارتباط رعایا با یکدیگر، آگاهی طبقاتی شکل نمی­گرفت. امّا در جوامع صنعتی بر خلاف جوامع فئودالی، مردم به دلیل کار کردن در کنار یکدیگر از اوضاع اطرافیان خود آگاهی می­‌یابند و این آگاهی از اختلاف طبقاتی منجر به انقلابهای مدنی می­گردد. آگاهی طبقاتی همان مفهومی است که ما از آن با عنوان «شفافیت» یاد می­کنیم؛ امّا این بار نه برای ایجاد انقلاب بلکه برای جلوگیری از نارضایتی و ایجاد اعتماد مردم به دولت­ ها.

شفافیت قراردادها یک خواسته و هدف تقریباً جدید است. کشورهای معدودی سیاست شفافیت قراردادها را در پیش گرفته و تمام قراردادها را به آسانی در دسترس مردم قرار می‌دهند. علاوه بر این، تعداد فزاینده‌ای از سازمان‌ها و موسسات خواستار شفافیت قراردادها هستند و در همین راستا کمپین‌های جهانی‌ای نیز ایجاد شده‌اند.

آمارنامه دارویی مجموعه‌ای از اطلاعات فروش داروها است که توسط سازمان غذا و دارو و با جمع‌بندی اطلاعات ارسالی شرکت‌های پخش، تهیه و به متقاضیان (مدیران شرکتهای دارویی و سایر ذینفعان) ارائه می‌شود. این آمار از سال ۱۳۶۳ از منابع مهم برنامه‌ریزی دارویی ایران بوده است.

شفافیت و داده باز منحصر به حوزه محدود و خاصی نیست، بله کاربردها و فواید آنها در حوزه‌های مختلف بیشمار است. سایت نفت باز (openoil.net) یک اقدام خودجوش و داوطبانه بین‌المللی در راستای ایجاد شفافیت بیشتر در حوزه نقت و گاز است.هدف این وبسایت گردآوری اطلاعات مرتبط با قراردادهای نفتی سرتاسر دنیا، و تبدیل و ارائه آنها در قالب‌های استاندارد اطلاعاتی است تا بتوان آنها را به خوبی مورد انتشار، ترکیب و تحلیل قرار داد، و این همان رویکرد داده باز است.در همین رابطه ویدئوی دیدنی در ادامه این مطلب موجود است که دیدن آن خالی از لطف نیست.

بسیاری از کشورهای درحال توسعه که دارای ثروت های طبیعی زیادی هستند، از دستیابی به تمام پتانسیل پیشرفت حاصل از این منابع باز می مانند. این مورد مخصوصا در خصوص منابع نفت، گاز و منابع معدنی اتفاق می افتد. مدارکی از بسیاری از کشورهای دارای منابع غنی بدست آمده که نشان می دهد عملکرد آنها در توسعه انسانی در مقایسه با کشورهای کمتر برخوردار بدتر بوده است. ریشه این عملکرد ضعیف به چالش های سیاستی و نهادی که از منابع طبیعی برمی آید باز میگردد.

«کتاب آبی مراقبتهای سلامت» شرکتی خصوصی در ایالات متّحده امریکاست که در سال 2008 جهت ایجاد شفافیت در قیمت خدمات سلامت و آگاهی مشتریان از هزینه­ ای که باید بابت خدمات بپردازند تأسیس شد.^[1] این شرکت ابزاری برای شفافیت هزینه معاینه(ویزیت) پزشکان، عمل­ها و تجویزها را به کاربران خود ارائه می­کند. «کتاب آبی مراقبتهای سلامت» خدمات خود را برخط و از طریق نرم­ افزارهای Android و iOS عرضه می­کند و همچنین نسخه­ ی رایگانی از ابزار جستجوی خود را روی وبسایت برای استفاده بوسیله­ ی کد پستی قرار داده است. نسخه ­ی پولی این برنامه تنها از طریق برنامه­ ی سلامت یا کارفرمای افراد در دسترس می­باشد.^[2]

HealthSparq یک شرکت تابعه از سیستم درمانی Cambia Health است که پایگاهی برخط را جهت خرید خدمات بهداشتی و درمانی در اختیار کاربران قرار می‌دهد. این شرکت با برنامه‌­های کوچک و منطقه‌ای سلامت مشارکت دارد تا برای اعضای خود امکان خریدِ برخط و مقایسه‌ای را فراهم آورد. HealthSparq از داده‌های موجود برنامه­‌ها استفاده می‌کند تا هزینه و زمان خدمات مختلف و نیز هزینه و کیفیت ارائه­‌کنندگان متفاوت را برای کاربران نمایش دهد. همچنین کاربرانی که می‌خواهند از جیب پرداخت کنند می‌توانند از شیوه‌­ی محاسبه پیشنهادی سایت استفاده کنند.

پدیده جدیدی که توسط افراد حقیقی و حقوقی در حال شکل گیری است، پدیده مسکن خواری است. این پدیده بدلیل رکود شدید بازار مسکن و کاهش صدور پروانه های ساختمانی و پیشبینی افت شدید عرضه واحدهای مسکونی در اواخر سال 95 و اوایل سال 96 شکل گرفته است.

به دلیل تخلفات شرکت‌های دارویی، قوانین جدیدی در راستای شفاف سازی اطلاعات آن‌ها وضع شده‌اند که از آن جمله می­توان به اطلاعات پرداخت شرکت­ها به پزشکان و نیز داده‌های حاصل از مطالعات بالینی اشاره کرد. در قوانین ایالات متحده آمریکا بیشترین سخت‌گیری مربوط به انتشار اجباری اطلاعات پرداخت به پزشکان است امّا داده‌های حاصل از مطالعات بالینی به صورتی داوطلبانه از طرف شرکت­ها افشا می‌گردند. در حالی‌که در اروپا عکس این موضوع صادق است. با وجودی که تعامل بین کادر پزشکی، موسسات درمانی و شرکت‌های دارویی برای منتهی شدن نتایج مطالعات به تولید دارو و نیز اطمینان از تجویز صحیح داروها ضروری و لازم است ، امّا در بسیاری از موارد پرداخت شرکت‌های دارویی به پزشکان، آشکارا با قصد رشوه بوده است.

یکی از ویژگی‌های یک بازار رقابتی کامل، وجود اطلاعات کامل است؛ یعنی دو طرف معامله اطلاعات کامل و برابری نسبت به یکدیگر و محصول داشته باشند. امّا فراتر از آن در فقه اسلامی، معامله­‌ای که بر روی امر مجهولی صورت بگیرد، باطل است.^[1] در واقع خریدار باید بداند که برای چه چیزی و با چه کیفیتی هزینه می­کند. با این حال بصورت طبیعی در مراقبتهای سلامت، پزشک نسبت به بیمار اطلاعات و دانش بیشتری در مورد تشخیص و معالجه بیماری دارد و بیمار نمی‌تواند از کیفیت خدماتی که دریافت کرده است مطمئن باشد. عدم تقارن اطلاعاتی در بازار کالاهای دست دوم، بازارهای بیمه و سرمایه نیز وجود دارند. بطور مثال خریدار یک اتومبیل دست دوم ممکن است پس از خرید متوجه شود که فریب خورده است و خودرویی با کیفیتی کمتر از حد مورد انتظارش خریداری کرده است. امّا یک بیمار ممکن است هیچ وقت نتواند این موضوع را متوجه شود.

به نظر شما فقدان شفافیت در چه عواملی موجب شکل‌گیری مشکل فوق می‌شود؟ همچنین شفافیت چطور می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری نماید؟

به نقل از خبرگزاری برنا:

در نشست بررسی شاخص‌ها و نحوه ارزیابی عملکرد نمایندگان مجلس مطرح شد؛

شفافیت مجلس ایران پایین‌تر از کشورهای پادشاهی است/ نمایندگان از جیب مجلس به مردم کمک می‌کنند/ نظارتی بر عملکرد نمایندگان وجود ندارد