ابزاری که با هدف افزایش شفافیت مالی دولت فدرال برزیل از طریق داده‌های بودجه دولت باز ایجاد شده است. از آنجا که در دهه گذشته کیفیت و کمیت اطلاعات روی پورتال بهبود یافته، در حال حاضر پورتال شفافیت یکی از ابزارهای اصلی مبارزه با فساد در این کشور است که هر ماه به ‌طور میانگین ۹۰۰هزار بازدیدکننده مستقل دارد. بعد از پورتال شفافیت برزیل، دولت‌های محلی در سراسر برزیل و سه کشور دیگر آمریکای لاتین طرح‌های شفافیت مالی مشابهی را الگوی کار خود قرار دادند.

ابعاد تأثیر

• توسعه دولت
• شفافیت و مبارزه با فساد

خلاصه

در سال 2004، دفتر حسابرسی عمومی برزیل (CGU) پورتال شفافیت را راه‌اندازی کرد، ابزاری که با هدف افزایش شفافیت مالی دولت فدرال برزیل از طریق داده‌های بودجه دولت باز ایجاد شده است. این پورتال با مشارکت سرویس پردازش داده‌های فدرال (Federal Data Processing Service) طراحی شد و به‌ منظور پیش‌برد شفافیت و نیز ترغیب شهروندان به مشارکت، به همکاری میان وزارتخانه‌ها و گروه‌های متعدد اداره عمومی فدرال وابسته است. از آنجا که کیفیت و کمیت داده‌های پورتال در دهه گذشته رشد داشته، هم ‌اکنون این پورتال با ثبت میانگین 900000 بازدید کننده در ماه، یکی از اصلی‌ترین ابزارهای مبارزه با فساد در این کشور است. این پروژه به عنوان یکی از مهم‌ترین ابتکارات دولت الکترونیک در خصوص کنترل هزینه‌های عمومی محسوب می‌شود. پس از راه‌اندازی پورتال شفافیت برزیل، دولت‌های محلی در سراسر برزیل و سه کشور دیگر آمریکای لاتین طرح‌های شفافیت مالی مشابهی را الگوی خود قرار دادند.

چارچوب و زمینه

فساد در برزیل

همانند بسیاری از کشورهای دیگر این مجموعه، برزیل نیز مدتی طولانی است که از فساد رنج می‌برد. در سال 2014، در شاخص بین‌المللی ادراک از فساد، برزیل در میان 175 کشور در جایگاه 69 قرار گرفت، همچنین گزارش شد که ”سیستم قضایی این کشور، ناکارآمد و قضات آن فاسد هستند.“¹ گفته می‌شود که فساد در انتخابات برزیل نیز نفوذ کرده و با وجود خشم عمومی، سیاست‌مداران با محکومیت‌های قبلی بر سر کار می‌آیند. به عنوان‌ مثال، بر اساس یک گزارش خبری، در ریودوژانیرو، سومین ایالت بزرگ برزیل با جمعیت ۱۱.۹ میلیون نفر در سال 2012،” تنها یک سیاست‌مدار در ایالت برزیلی ریودوژانیرو وجود دارد که هیچ‌گاه قانون را زیر پای نگذاشته است.“³

علاوه بر این، بانک جهانی و IFC1 Enterprise Survey دریافتند در برزیل 70 درصد شرکت‌های جهانی و داخلی فساد را ” محدودیت اصلی کسب ‌و کار “ می‌دانند در حالی که تحقیقات فدراسیون صنایع (Federation of the Industries) ایالت سائوپائولو نشان داد که تنها در سال 2008، فساد تقریباً 40 میلیارد دلار برای برزیل هزینه به همراه داشته است (حدود2.3 درصد از تولید ناخالص داخلی).

عجیب این است که اغلب از برزیل به عنوان کشوری یاد می‌شود که چارچوب قانونی قوی برای محدود کردن فساد ایجاد کرده و ازنظر تلاش‌های قانونی و نظارتی الگوی کشورهای در حال‌ توسعه قرار گرفته است. در حالی که در قانون مجازات، جرم اختلاس از وجوه عمومی، اخاذی، سوءاستفاده عمومی، نقض وظیفه عمومی و رشوه‌خواری (فعال و غیرفعال) غیرقانونی اعلام‌ شده است، یک قانون ضد رشوه‌خواری در سال 2014، شرکت‌هایی که کارمندان آن مرتکب فساد شده‌اند را مسئول می‌داند. این قانون رشوه دادن مقامات داخلی و خارجی را نیز دربرمی‌گیرد و شرکت محکوم ‌شده باید تا 20 درصد از درآمد ناخالص سالانه خود را به عنوان جریمه پرداخت نماید و همچنین تعلیق فعالیت، مصادره اموال و یا تعطیلی شرکت نیز دور از انتظار نیست⁵.

اما باوجود این مکانیسم‌های رسمی، به اثبات رسیده است که فساد ریشه‌دار است و ریشه‌کن کردن آن نیز کار دشواری است. یکی از رسوایی‌های بزرگ اخیر، رسوایی پتروبراس (Petrobras) که در آن پول‌شویی از طریق یک شبکه فساد سیاسی صورت گرفت و بازرسان این باورند که هزینه دولتی غول نفتی پتروبراس بیش از 2 میلیارد دلار است⁶. به علاوه، عناوین رسانه‌ها موضوع رشوه‌خواری سیاسی منسالااو (Mensalao) (به زبان پرتغالی ”پرداخت بزرگ ماهانه “) در سال 2005 را به خود اختصاص دادند، رسوایی که در آن مرتباً از بودجه عمومی برای پرداخت رشوه‌های ماهانه و خرید رأی در دوران ریاست جمهوری لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا (Luiz Inácio Lula da Silva) استفاده می‌شد. رسوایی‌های دیگر در جدول شماره 1 شرح داده‌ شده است.

داده باز در برزیل

برزیل به همراه اندونزی، مکزیک، نروژ، فیلیپین، آفریقای جنوبی، انگلستان و ایالات‌ متحده یکی از بنیان‌گذاران سازمان همکاری حکومت‌ باز است. دولت، خود را ملزم به توسعه طرح‌های فعالی نموده که شهروندان را به مشارکت در دولت و استفاده از تکنولوژی برای ایجاد و ترویج گشودگی تشویق می‌کند. این تلاش‌ها به رهبری زیرساخت ملی داده‌های باز(INDA) صورت می‌گیرد که هدف آن، ایجاد استانداردهای فنی برای داده باز (به عنوان مثال، فرمت‌های رایج و ابر داده قابل ‌خواندن توسط ماشین و غیره)، ترویج آموزش و پشتیبانی و تشویق دولت به انتشار داده باز است⁷.

برخی از تلاش‌های انجام شده توسط دولت در مورد داده باز عبارت‌اند از:

• اجرای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات در سال ۲۰۱۱. این قانون دسترسی شهروندان به اسناد فدرال، ایالتی، اسناد عمومی استانی و شهری را که به طور رسمی توسط قانون اساسی ۱۹۸۸ وعده داده شده بود امکان‌پذیر می‌سازد ⁸.
• با آغاز به کار پورتال داده باز (که پیش‌تر شرح داده شد) در سال ۲۰۱۲، شهروندان با استفاده از یک ابزار قادر به یافتن و استفاده از اطلاعات عمومی هستند⁹.
• در سال ۲۰۱۲، کنفرانسی در سراسر کشور در مورد شفافیت (CONSOCIAL) با حضور بیش از۱۰۰هزار برزیلی برگزار و به پایگاهی ملی برای بحث درباره مسائل مربوط به شفافیت، مشارکت شهروندان در مدیریت عمومی و مبارزه با فساد تبدیل شد¹⁰.
• در سال 2012، یک قانون آزادی اطلاعات به تصویب رسید. در حالی که این قانون دارای مزایای قابل ‌توجهی است- همچون کاربرد آن در تمام سطوح دولت، برخلاف آزادی در قوانین اطلاعات در کشورهای دیگر – ”هنوز هیچ مجموعه مقرراتی وجود ندارد که جزئیات چگونگی درخواست شهروندان برای داده و اینکه چه مقام شهری، ایالتی یا فدرال می‌بایست آن را اجابت کند را شرح داده باشد.“¹¹

درواقع، مبنای قانونی برای این تلاش‌ها به سال ۱۹۸۸ بازمی‌گردد، هنگامی که قانون اساسی این کشور نیاز به ”عمومیت“ برای اقدامات اداری را به عنوان یکی از پنج اصل اصلی آن اعلام کرد. قانون اساسی همچنین امکان مشارکت مستقیم شهروندان در نظارت بر سیاست‌های عمومی سلامت، امنیت و رفاه اجتماعی؛ و آزادی بیان و آزادی مطبوعات را نیز فراهم می‌کند. قانون سال ۲۰۰۰ در باب مسئولیت مالی، تعهد دولت به باز بودن و در دسترس عموم بودن اسناد بودجه کلیدی را تقویت کرد.

با این‌ حال، با وجود این مکانیسم‌های قانونی برای اطمینان از باز بودن، دسترسی عمومی به اطلاعات دولتی ناقص (در بهترین حالت) بود و دامنه مشارکت شهروندان در نظارت دولت تا حدودی در تاریخ اخیر برزیل محدود بود. راه‌اندازی پورتال شفافیت برزیل در سال ۲۰۰۴، از نخستین گام‌های آشکار کشور به سمت باز بودن حقیقی بود و در کمال امیدواری، مسئولیت‌پذیری واقعی دولت را رقم زد.¹²

پروژه

شرح و آغاز پروژه

در طول مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۲، لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا (از او با نام ”لولا “ یاد می‌کنند) به عنوان یک خارجی وارد نظام سیاسی شد و برای مبارزه با فساد و بهبود شفافیت وعده‌هایی داد. تقریباً بلافاصله پس از به قدرت رسیدنش، گروه‌های جامعه مدنی (و دیگر سازمان‌ها و حتی برخی از سازمان‌های دولتی) او را برای عمل کردن به وعده‌هایش تحت ‌فشار قرار دادند.

در سال ۲۰۰۳، دفتر حسابرسی عمومی برزیل (Controladoria-Geral da União – CGU) تأسیس شد. CGU یک دفتر نزدیک به ریاست جمهوری بود و مسئولیت شفاف‌سازی را بر عهده داشت. وزیر اعظم CGU، والدر پیرس (Walder Pires) (که به عنوان وزیر کنترل و شفافیت شناخته نیز می‌شود) شروع به پیگیری چند اقدام ضد فساد، ازجمله ارائه شفافیت در هزینه‌های دولت فدرال کرد. تیم او، به رهبری خورخه هاگه (Jorge Hage) مسئولیت اجرای این طرح آخر را بر عهده داشت.

یکی از اولین پیشنهادات هاگه، باز کردن داده‌هایی بود که توسط وزارت مالیه جمع‌آوری و در یک سیستم یکپارچه مدیریت مالی (SIAFI) نگهداری می‌شد. این سیستم که برای عموم مردم در دسترس نبود، حاوی اطلاعات مالی مربوط به نقل ‌و انتقالات فدرال به ایالت‌ها و شهرها و همچنین اطلاعاتی در مورد بودجه‌ای بود که به طور مستقیم از منابع عمومی دریافت می‌شد (به عنوان مثال، پرداختهای اشخاص برای قراردادهای دولتی). با این حال، رئیس خزانه‌داری وقت، خواکیم لوی (Joaquim Levy)، با این استدلال که این اطلاعات با فرمت و شیوه‌ای ذخیره‌ شده‌اند که برای استفاده یا درک شهروندان بیش ‌از حد فنی هستند مخالف ایده‌ی باز کردن داده SIAFI بود. به عقیده لئو دلما ، مارلیاک فیلیکس (Leodelma de Marilac Felix)، مسئول داده SIAFI که بعداً رئیس هماهنگی عمومی حسابرسی (General Auditing Coordination) در وزارت مالیه شد، تمایل هاگه به باز کردن داده مشتاقانه مورد استقبال واقع شد و مسئله اصلی پیدا کردن راهی بود که این داده‌ها برای شهروندان قابل ‌دسترس‌تر و قابل ‌استفاده‌تر باشد. فیلیکس می‌گوید:”عده‌ای از ما بسیار هیجان‌زده بودیم. با خود فکر می‌کردیم چه ایده خوبی.“ ¹³

از آن ‌پس، نیاز به یک پایگاه قابل ‌دسترس‌تر احساس شد و موجبات ایجاد پورتال شفافیت فراهم شد. در آن زمان، CGU ظرفیت فنی برای ایجاد چنیین پورتالی را نداشت، بنابراین، به‌ منظور توسعه پایگاهی که پس ‌از آن توسط CGU حفظ شود، همکاری خود را با Serpro، یک شرکت دولتی وابسته به وزارت مالیه آغاز کرد. به گفته ایزابلا کوریا (Izabela Corrêa)، رئیس شفافیت CGU در سال‌های۲۰۱۲-۲۰۰۷،  باز کردن داده‌ها و در دسترس عموم قرار دادن آن‌ها فرآیند پیچیده‌ای بود. داده‌ها با فرمت‌های مختلفی ذخیره ‌شده و عملاً غیر قابل دسترس بود (حتی بسیاری از اعضای کنگره اجازه دسترسی به آن را نیافته بودند). به طور کلی، خوانایی آن‌ها بسیار پایین بود و تیم فنی با چالش‌های جدی در درک چگونگی ذخیره داده‌ها در سیستم، مواجه شده بود.

در ماه ژوئن سال ۲۰۰۳، CGU گروه کاری را برای مطالعه چگونگی استخراج و ترکیب داده‌ها راه‌اندازی کرد. این گروه کاری که متشکل از مقامات CGU، دبیرخانه وزارت خزانه‌داری ملی و پردازش داده‌های سرویس فدرال بود، پیشرفت‌هایی نیز داشت و در نتیجه پورتال شفافیت در ماه نوامبر سال ۲۰۱۴ راه‌اندازی شد. ¹⁴ پیشنهادات شهروندان که از طریق لینک ” تماس با ما “در پورتال ارائه می‌شد و رویدادهای پس از آن نیز مورد بررسی قرار می‌گرفت.¹⁵ راه‌اندازی پورتال، نقطه عطفی بزرگ در حرکت برزیل به‌سوی باز بودن و شفافیت محسوب می‌شد. همان‌طور که زمانی پیرس والدر، وزیر اسبق دفاع، اظهار داشت:

”با این پروژه دولت ما گام مهمی به ‌سوی شفافیت کامل حساب‌ها، کمک به کنترل اجتماعی استفاده از منابع عمومی برداشت.“¹⁶

شرح پورتال

به گزارش وب‌سایت CGU، امروز پورتال ” کانالی است که از طریق آن شهروندان می‌توانند بر اجرای مالی برنامه‌های دولت در سطح فدرال نظارت داشته باشند.” هدف “ افزایش شفافیت مدیریت عمومی، قادر ساختن شهروندان به پیگیری و نظارت بر نحوه استفاده از ثروت عمومی است. “¹⁷ دقت شده تا اطمینان حاصل شود که اطلاعات موجود بر روی پورتال به ‌راحتی در دسترس عموم قرار می‌گیرد، به عنوان مثال بدون نیاز به نام کاربری یا رمز عبور. علاوه بر این، اطلاعات مالی تخصصی مانند بودجه نیز به گونه‌ای ارائه شده که تجزیه ‌و تحلیل و درک آن برای مردم عادی آسان باشد. اوتاویو موریرا د کاسترو نوس (Otávio Moreira de Castro Neves)، هماهنگ‌کننده پورتال، می‌گوید:

”خصوصاً بسیاری از اصطلاحات حقوقی و مربوط به بودجه بسیار پیچیده هستند، ما سعی کنیم آن‌ها را در قالب زبان و فرمت قابل ‌درک برای کاربر ارائه کنیم.“¹⁸

سازمان‌دهندگان پورتال همچنین گام‌های متعددی برای تعامل با کاربران و گسترش آگاهی در مورد سایت و نحوه استفاده از آن برداشته‌اند. راه‌اندازی سایت، با کمپین‌های تلویزیونی و کارگاه‌های آموزشی طراحی شده برای آموزش شهروندان، خبرنگاران و مقامات دولتی برای استفاده از پورتال تکمیل شد. علاوه بر این، کارگاه‌های آموزشی و فعالیت‌های منظم از جمله نقاشی و مسابقات مقاله‌نویسی برای بزرگ‌سالان و کودکان برگزار شد.¹⁹ حضور در این فعالیت‌های هدایت‌کننده همچنان به خوبی ادامه دارد و بخش مهمی از استراتژی دولت برای تعامل و ورود کاربران به این پورتال را تشکیل می‌دهد.

در ابتدای راه‌اندازی، این پورتال حاوی اطلاعات محدودی همچون داده‌های نقل و انتقالات فدرال به ایالت‌ها و شهرها، پرداخت به دولت، اطلاعات در مورد خدمتگزاران مردم بود. در طول این سال‌ها، اطلاعات بیشتری اضافه شده است و امروز پنج دسته بزرگ از اطلاعات منتشر شده عبارت‌اند از: 1) هزینه‌های مستقیم توسط سازمان‌های دولت فدرال از طریق قراردادها و روند مناقصات؛ 2) تمام نقل و انتقالات مالی به ایالت‌ها، شهرداری‌ها و مناطق فدرال؛ 3) نقل ‌و انتقال مالی به حامیان برنامه‌های اجتماعی؛ 4) هزینه اداری، ازجمله حقوق کارکنان، هزینه‌های سفر کارکنان و مخارج روزانه و هزینه‌های دفتر و 5) اطلاعات در مورد تمام هزینه‌های کارت اعتباری رسمی دولت. تصمیم نهایی در مورد اینکه چه اطلاعاتی مجوز آپلود دارند بر عهده CGU است.

یکی از قسمت‌های مهم پورتال، فهرست محرومیت ملی است که پیمانکارانی که امکان همکاری با آن‌ها وجود ندارد را مشخص میکند. نام شرکت‌ها و عرضه‌کنندگان فردی که به دلیل فساد و تقلب تحریم شده‌اند به صورت یکجا در این لیست گنجانده‌ شده و به مقامات دولتی اجازه می‌دهد تا پیش از استخدام و یا اعطای مناقصه‌های عمومی به آن‌ها برخی صلاحدیدها را اعمال نمایند. همان‌طور که از سپتامبر سال ۲۰۱۱، لیست محرومیت ۵۰۱۸ شخص را محروم کرد. در حالی که این ابزار در درجه اول برای استفاده مقامات دولتی طراحی شده بود استفاده از آن برای نهادهای بخش خصوصی نیز مفید واقع شد. با این حال، این بخش نیز بدون نقص نیست. به عنوان مثال، هیچ ثبت عمومی از مالکیت واقعی وجود ندارد، از راه‌اندازی و ثبت‌ نام  کسب و کار با نام جدید توسط صاحبان  کسب و کار فاسد نیز ممانعت به عمل نمی‌آید.

شکل 1: لیست محرومیت ملی

از سال ۲۰۱۰، این پورتال دو بخش جدید را به اطلاعات در مورد دو رخدادهای ورزشی بزرگ به میزبانی برزیل اختصاص داده: جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ و بازی‌های المپیک ۲۰۱۶. با توجه به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در زیرساخت‌ها و خدمات این رخدادها، دولت تصمیم گرفت برای هر پروژه اطلاعات بودجه‌ای را در دسترس قرار دهد. اطلاعات توسط شهر میزبان و ناحیه مورد نظر مانند استادیوم‌ها، فرودگاه‌ها و دستگاه‌های امنیتی سازمان‌دهی شده بود.

CGU کانال‌های بازخوردی را نیز در نظر گرفته است که به شهروندان امکان مشارکت و کمک به بهبود محتویات سایت را می‌دهد. هر بخش از پورتال دارای یک فرم نظرسنجی و یا لینک تماس است و افشاگران از طریق راه‌های مختلف می‌توانند هرگونه سوء رفتار و یا جرم را (با حفظ هویت خود) گزارش کنند. شهروندان با استفاده از این حلقه‌های بازخورد پیشنهادات خود در موارد متعدد را ارائه کردند. به عنوان مثال، در سال 2008، شهروندان و خبرنگاران پیشنهاد کردند که پورتال باید امکان دانلود داده‌های خام در قراردادهای اداری میان دولت و نهادهای خصوصی قرارداد را فراهم سازد.²⁰

به همین ترتیب، در سال 2006، گروه‌های مختلف جامعه مدنی پیشنهاد کردند که کاربران باید قادر به جستجو سازمان‌های غیر دولتی باشند که از دولت بودجه دریافت می‌کنند. هر دو پیشنهادات اجرا شد.²¹ امروز، داده‌های پورتال به صورت روزانه یا ماهانه به روز می‌شود.²²

تأثیر

پورتال شفافیت برزیل، به طور گسترده به عنوان یک نمونه موفق استفاده از داده باز برای کاهش فساد و کنترل هزینه‌های عمومی مورد تقدیر قرار گرفته است. در طول این سال‌ها، این پورتال جوایز متعدد و لوح‌هایی دریافت نموده که آن را به رسمیت شناخته‌اند ازجمله جایزه IT برزیل(Brazilian IT) و جایزه دولت (دسته دموکراسی الکترونیکی) در سال ۲۰۰۷. علاوه بر این، این پورتال عنوان بهترین مطالعه موردی در نشست کنوانسیون سازمان ملل علیه فساد در بالی در سال۲۰۰۸؛ کنفرانس شفافیت نوآورانه برای کمک‌های بین‌المللی در هلند در سال ۲۰۰۹؛ و سومین نشست اروپا در برای مبارزه با فساد اداری در بروکسل در سال ۲۰۰۹ را به خود اختصاص داده است. ²³

تأثیر پورتال را می‌توان به روش‌های مختلف مورد ارزیابی قرار داد:

ترافیک

بلافاصله پس از آغاز به کار خود، در سال ۲۰۰۴، این پورتال ماهانه به طور میانگین ۴۱۰۰۰۰ بازدید از میان ۱۰۰۰۰بازدیدکننده داشته است. در سال ۲۰۱۲، تعداد کاربران به ۳۳۶۵۱۲ نفر در ماه افزایش یافت؛ امروز، سایت ماهانه ۹۰۰۰۰۰ بازدیدکننده مستقل دارد^24،25. افزایش چشمگیر ترافیک نشانه روشنی از ارتباط سایت و اهمیت زندگی عمومی برزیل است.

تغییر در سیاست: استفاده از کارت اعتباری رسمی

چندین تغییر در نحوه عملکرد دولت، به طور مستقیم از اطلاعات موجود بر روی پورتال نشأت ‌گرفته است. به عنوان مثال، پس از آنکه CGU شروع به انتشار اطلاعات دولت در مورد استفاده از کارت اعتباری کرد، رسانه‌ها شروع به انتشار مقالات در معاملات مشکوک کردند و این کار به یک سری رسوایی منجر شد. در یک مورد، گزارش به استعفای ماتیلد ریبیرو (Matilde Ribeiro)، وزیر توسعه برابری نژادی منجر شد.

شاید مهم‌تر از همه اینکه بلافاصله پس از انتشار اطلاعات کارت اعتباری، هزینه‌های مقامات با کارت‌های دولت ۲۵ درصد کاهش یافت. علاوه بر این، رسوایی‌ها و افزایش آگاهی عمومی به ایجاد چند تغییر در سیاست‌های کارت اعتباری، ازجمله قانون منع استفاده از کارت‌های اعتباری برای پرداخت هزینه‌های سفر و یا مخارج روزانه و محدودیت در برداشت نقدی با استفاده از کارت‌های رسمی (به جز در شرایط بسیار خاص، مثلاً هنگامی که یک مأمور در اعماق آمازون قرار دارد که در آنجا کارت‌های اعتباری اغلب پذیرفته نمی‌شود) منجر شد.^27،28

پورتال شفافیت به یک منبع فوق‌العاده برای روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها و همچنین گروه‌های فعال کشف فساد تبدیل شده است. این تحولات، تأثیر پورتال را گسترش می‌دهد. به عنوان مثال، گروه شهروندی تاجران مروارید در سائوپائولو از (São Paulo Perl Mongers) وب‌سایتی با نام ”پول من چه شد؟“ طراحی کرده‌اند که اطلاعات پورتال در مورد هزینه‌های دولت را در قالب یک فرمت بسیار ساده دیداری ارائه می‌کند.²⁹ در همین حال، گروه حساب‌های باز، نحوه استفاده از پورتال را به رسانه‌های برزیل آموزش داده‌اند و به آن‌ها کمک کرده‌اند تا داستان‌هایی منتشر کنند که ”اغلب خشم عمومی را برمی‌انگیزد و پاسخ سریع یک مسئول را به همراه دارد“مانند داستانی در سال ۲۰۱۱ که در مورد استفاده نامناسب برخی از مقامات دولتی از کارت اعتباری به تحقیقات داخلی منجر شد. یک وزیر دولت در نهایت برای ” پرداخت نادرست هزینه‌های شخصی، ازجمله مسافرت‌های تفریحی“ مجبور به بازپرداخت ۳۰۰۰۰ دلار به دولت شد.³⁰

انتشار محلی و برون‌مرزی

همانند بسیاری از مطالعات موردی این مجموعه، تأثیر موفقیت پورتال فدرال برزیل به دولت‌های دیگر نیز نفوذ کرده است. در خود برزیل، فشار به سطوح دیگر دولت برای انتشار اطلاعات بودجه افزایش ‌یافته است و در سال ۲۰۰۹ قانونی به تصویب رسید که دولت‌های محلی را ملزم به داشتن نسخه‌هایی از پورتال در مورد خودشان می‌کند. امروز، بخش بزرگی از کار CGU، کمک به دولت‌های محلی (به طور خاص در شهرها و شهرستان‌های کوچک‌تر) برای اجرای این دستورالعمل مربوط می‌شود.³¹

پورتال برزیل در سراسر آمریکای لاتین نیز بازتاب داشته است. بسیاری از کشورها از همان ابتدا نسبت به پورتال ابراز علاقه کردند، حداقل سه کشور - مکزیک، شیلی و السالوادور - پروژه‌های مشابهی را اغلب با کمک CGU برزیل اجرا کرده‌اند.³² پورتال داده باز مکزیک در اکتبر سال ۲۰۱۳ راه‌اندازی شد. السالوادور یک وب‌سایت شفاف‌سازی مالی مشابه را ایجاد کرده است و شیلی از طریق پورتال خود به دنبال شفافیت و باز بودن بیشتر است. به طور کلی، مدل برزیل - و به ویژه موفقیت آن - با ارائه شواهد قدرتمندی از قابلیت داده‌های باز برای ایجاد تغییر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی واقعی، تأثیر گسترده‌ای در امریکا لاتین برجای گذاشته است. 

تغییر فضا برای فساد

راه‌اندازی و تکامل پورتال شفافیت در برزیل به علت افزایش عدم تحمل فساد در کشور صورت گرفته است. محکومیت‌ها در پی رسوایی منسالااو در سال ۲۰۱۲ و تمایل دادستان به هدف قرار دادن مقامات ارشد در رسوایی پتروبراس، هر دو نشان می‌دهد که شاید فضای مصونیت از مجازات برای مقامات فاسد پایان ‌یافته است. البته این روند استقبال را نمی‌توان به طور مستقیم به پورتال شفافیت نسبت داد؛ این امر نتیجه چندین تغییر در جامعه و سیاست برزیل است؛ اما راه‌اندازی و استفاده گسترده از پورتال را می‌توان نتیجه حرکت برزیل به سوی شفافیت بیشتر و همچنین ایفای نقش به عنوان یکی از نیروهای فعال برای پیشبرد این حرکت دانست.

 این پورتال همچنین امکان نظارت بر فساد داخلی که پیش ‌از این ممکن نبود و یا با این سرعت امکان‌پذیر نبود را نیز فراهم می‌سازد. در سال ۲۰۰۸، CGU تیمی از تحلیلگران با نام نظارت بر هزینه‌های عمومی را تشکیل داد تا به صورت مبتکرانه از طریق پورتال (و پایگاه داده‌های دولت) برای شناسایی ”الگوهای مشکوک“ به تحقیق بپردازند.³³

با ایجاد یک تیم مختص به شناسایی فساد، CGU تضمین کرده است که اطلاعات قرار داده شده بر روی پورتال مورد استفاده قرار گیرند خواه عموم مردم در سطح فعلی علاقه به دسترسی به داده‌های پورتال داشته باشند خواه نداشته باشند.

در ماه مارس سال ۲۰۱۵، سازمان شفافیت بین‌المللی اعلام کرد که برزیل ”پیشرفت‌های خوبی در سه سال گذشته برای تصویب قوانین کلیدی ضد فساد داشته است“ (در حالی که اشاره کرد که اجرای این قوانین تا به حال محدود بوده و فساد هنوز هم یک مشکل محسوب می‌شود)³⁴. یا همان‌طور که خورخه هاگه وزیر اعظم CGU در مصاحبه چهار سال قبل خود اعلام کرد:

” با وجود اینکه کارهای بسیاری در سال‌های اخیر در برزیل انجام شده اما هنوز کارهای زیادی می‌بایست انجام شود.“³⁵

شکل 2: بخشی از پورتال شفاف‌سازی برزیل که به بازی‌های جام جهانی ۲۰۱۴ اختصاص‌ یافته است.

چالش‌ها

باوجود واکنش عموماً مثبت و موفقیت نسبی، پورتال شفافیت، مانند بسیاری از پروژه‌های موجود در این سری از مطالعات موردی که به تأثیر داده باز اختصاص دارند، برای رشد بیشتر با برخی موانع مواجه است. خصوصاً سه چالش که ارزش بررسی دقیق‌تر را دارند:

هم‌کنش‌پذیری و استاندارد داده

همانند هر پایگاه جدید، پورتال شفافیت با ”میراث“ مسائل مربوط به اطلاعاتی که در برزیل به صورت ساختگی جمع‌آوری، ذخیره و منتشر شده‌اند نیز مواجه است. یکی از حادترین چالش‌ها، جمع‌آوری داده‌ها از سازمان‌های دولتی مختلف و ارائه این داده‌ها به صورت منسجم و متحد است. این موضوع بیشتر در مورد داده‌های قدیمی صادق است، اما CGU حتی برای اطلاعات اخیر هم مجبور شده با مقامات و سازمان‌ها، در مورد شیوه جمع‌آوری و به اشتراک‌گذاری داده وارد مذاکره شود. رویارویی با فرمت‌ها و سیستم‌ها مختلف داده نه ‌تنها روند حرکت را کند بلکه خطر ایجاد خطا را نیز افزایش می‌دهد. کاسترو نوس، هماهنگ‌کننده حکومت‌باز و شفافیت می‌گوید:

” مادامی‌که داده را آنلاین نمایش می‌دهیم به طور مداوم تحت تأثیر خطای انسانی و یا خطر تأخیر هستیم؛ بنابراین باید کنترل شدیدی روی آن‌ها داشته باشیم.“³⁶

 مارلیاک فیلیکس، تحلیلگر امور مالی و کنترل در اداره شفافیت و نظارت عمومی، چند نمونه از انواع خطاهایی که CGU باید برای جلوگیری از آن‌ها اقدام کند را ذکر می‌کند. او به مثال بانکی (فرضی) اشاره می‌کند که تصمیم به تغییر یک فیلد داده خاص (به عنوان مثال، روش ذخیره‌سازی تاریخ) در مجموعه داده خود گرفته، اما این کار را بدون اطلاع CGU انجام می‌دهد. به عقیده فیلیکس، ممکن است چهار ماه زمان ببرد تا CGU تا این مشکل را شناسایی کند.³⁷

چنین مسائلی لاینحل نیست و تنها منحصر به پورتال شفافیت نمی‌شود. به عنوان مثال، CGU در حال حاضر به دنبال تغییر قوانین نحوه استفاده از اطلاعات دریافتی است؛ این کار می‌تواند به استانداردسازی داده کمک کند. با این حال، بعید به نظر می‌رسد که CGU قادر به حل ‌و فصل موضوع به طور کامل در اکثر سیستم‌های داده و پروژه‌ها باشد، همیشه میزانی بررسی خطا و اعتبارسنجی نیاز خواهد بود. با این حال، با در دسترس قرار دادن داده و استفاده هرچه بیشتر آن‌ها توسط مردم، احتمال اصلاح خطای داده افزایش می‌یابد. به گفته ایزابلا کوریا، هماهنگ‌کننده سابق ترویج اخلاق در اداره پیشگیری از فساد برزیل ”این‌ها چالش‌های بزرگی نیستند. ما می‌توانیم بر آن‌ها غلبه کنیم.“³⁸

حریم خصوصی

نیاز به محافظت از حریم خصوصی، مسئله همیشگی و ظریفی برای پورتال بوده است.³⁹ مقامات پورتال گزارش می‌دهند که تعداد زیادی شکایت در مورد مسائل محرمانگی دریافت می‌کنند. به عنوان مثال، به دلیل انتشار حقوق کارمندان عمومی، بیش از 100 اقدام قانونی علیه پورتال صورت گرفته است؛ موضوع به دادگاه عالی برزیل کشیده شد که در نهایت رأی به نفع پورتال صادر شد.

مقامات پورتال نیز از خدمت‌گزاران مردم که اطلاعاتشان در گوگل نشان داده شده بود، حجم انبوهی ایمیل دریافت کردند؛ حتی زمانی که این مقامات متوجه شدند که حذف آن‌ها از پورتال امکان‌پذیر نیست، از کارمندان پورتال جهت حذف نام خود از گوگل تقاضای کمک کردند.

یکی دیگر از مسائل مهم به انتشار مجموعه داده‌های مربوط به املاک دولت بازمی‌گردد. این اطلاعات به نمایش گذاشته شد زیرا تصرف املاک و مستغلات توسط خدمات‌دهندگان عمومی مشمول قوانین متعدد است - به عنوان مثال، در ارتباط با عناوین واقعی و سمت مقامات - و پورتال می‌خواست اطلاعاتی را به شهروندان ارائه کند که به کمک آن نظارت بر پیروی از قوانین را دنبال کنند. با این‌حال، مشکل این بود که انتشار اطلاعات املاک و مستغلات، ناخواسته آدرس مقامات دولتی را نشان می‌داد که نه ‌تنها حفظ حریم خصوصی آن‌ها را نقض می‌کرد بلکه به طور بالقوه امنیت آن‌ها را نیز تهدید می‌کرد. در نهایت CGU با انتشار دو مجموعه داده جداگانه یکی با نام و دیگری با آدرس – به این موضوع خاتمه داد.

مقیاس‌گذاری

چالش نهایی مربوط به مقیاس‌گذاری و انتشار گسترده‌تر پایگاه است. همان‌طور که قبلاً ذکر شد، طبق قانون سال ۲۰۰۹، دولت‌های مختلف منطقه‌ای در برزیل ملزم به اجرای یک نسخه از پورتال برای خود هستند. مشکلات متعددی برای اجرای این قانون وجود داشته است. در مطالعه سال ۲۰۱۱ توسط موسسه اینستیتوتو د استودوس سوشیواکونامیکاس (Instituto de Estudos Socioeconômicos (INESC) ، یک سازمان غیردولتی با تمرکز بر ”تقویت جامعه مدنی و افزایش مشارکت اجتماعی در سیاست‌گذاری عمومی“⁴⁰ بررسی شد که آیا دولت‌های محلی واقعاً داده خود را طبق قانون و اصول داده باز، باز کردند یا خیر. در حالی که مطالعه نشان داد که داده‌های ارائه شده عمدتاً کامل بودند، اما اغلب اصلی نبوده (بدین معنی که منبع مستقیم داده دولت نبود) و به موقع ارائه نشده بودند.

این مطالعه همچنین از مشکلات دسترسی مختلفی پرده برداشت، ازجمله این واقعیت که تنها تعداد معدودی وب‌سایت حاوی داده‌های قابل‌خواندن با ماشین در فرمت‌های غیراختصاصی بودند. نتیجه‌گیری کلی این گزارش این بود که دولت‌های محلی برای بهبود پردازش داده باز و در دسترس قرار دادن اطلاعات بیشتر در قالب در یک فرمت شهروند پسند، نیاز به انجام کار قابل‌توجهی دارند.⁴¹

مسیر پیش‌رو

این پورتال از زمان راه‌اندازی آن در سال ۲۰۰۴، به طور منظم به روز شده و بهبود یافته است. به طور کلی، حداقل هر سال، ویژگی‌های جدیدی به سایت اضافه شده است. از سال ۲۰۱۰، بسیاری از مجموعه داده‌های مهم، مانند موارد مربوط به درآمد و هزینه، به صورت روزانه به روز شده است. دیگر داده‌ها - ازجمله داده‌های مربوط به انتقال پول بین سطوح مختلف دولت – به صورت هفتگی به روز شده است.

با افزوده شدن داده جدید، تیم پورتال جهت تفسیر آسان‌تر اطلاعات، طراحی رابط کاربر را بهبود بخشیده است. در حال حاضر، مقامات CGU بر روی نسخه کاملاً جدیدی از سایت کار می‌کنند. این نسخه به روز نه ‌تنها دارای یک طراحی تازه است بلکه دارای ساختار جدیدی است که بر پایه یک چارچوب فنی پیشرفته‌تر بنا شده که در میان چیزهای دیگر به ارائه راه‌های جدید از مشاهده داده‌ها می‌پردازد. CGU در حال ساخت یک داده‌انبار جدید است که در سال 2016 راه‌اندازی خواهد شد.⁴²

به منظور غلبه بر ضریب نفوذ اینترنت پایین در برزیل که حدود 53 درصد است⁴³ و دسترسی به پورتال را محدود می‌کند، CGU پروژه‌ای را برای فراهم نمودن کیوسک‌های اطلاعات که توسط بانک‌های دولتی اداره می‌شوند به صورت آزمایشی اجرا کرد. با این حال، از آنجا که هزینه این پروژه بسیار بالاست CGU هم ‌اکنون بر استراتژی‌های کلی برای پر کردن شکاف دیجیتالی در برزیل متمرکز شده است و با دولت‌های مختلف و شرکای غیر دولتی برای رسیدن به این هدف همکاری می‌کند.

احتمالاً در سال‌های آینده، این تغییرات و پیشرفت‌های متعدد به ارتقاء موارد ارائه شده توسط پورتال شفافیت و دسترسی به آن‌ها منجر می‌شود، پورتال با استفاده از موفقیت‌های اولیه خود، در نبرد برزیل علیه فساد ایفای نقش می‌کند. البته این پورتال تنها یکی از ابزارهای متعدد در جعبه ابزار مدنی برزیل است؛ اما یکی از مهم‌ترین نقش‌هایی است که داده باز - و به طور کلی، شفافیت دولت - می‌تواند در تحولات سیاسی، زندگی اقتصادی و اجتماعی ایفا نماید.

شما می‌توانید به متن این مطلب از طریق فایل برخط زیر دسترسی داشته باشید:

فایل word برخط

همچنین می‌توانید منبع اصلی این نوشته را از اینجا بخوانید.

منابع:

1. Corruption Perceptions Index 2014: Results. Transparency International. http://www.transparency.org/cpi2014/results
2. Rio de Janeiro metropolitan area profile. Bookings Global Cities Initiative. Accessed October 13, 2015. http://www.brookings.edu/about/programs/metro/~/media/455849BC16B24B7CA98FE5C5FDE3C0EF.ashx
3. Barth, Philipp. “The persistence of corruption in Brazilian politics.” DW. May 10, 2014. http://www.dw.com/en/the-persistence-of-corruption-in-brazilian-politics/a-17974970.
4. Barth, Philipp. “The persistence of corruption in Brazilian politics.” DW. May 10, 2014. http://www.dw.com/en/the-persistence-of-corruption-in-brazilian-politics/a-17974970.
5. “Business Corruption in Brazil.” Business Anti-Corruption Portal. Accessed October 13, 2015. http://www.business-anti-corruption.com/country-profiles/the-americas/brazil/show-all.aspx.
6. Savarese, Mauricio. “No End in Sight for Brazil’s Petrobras Scandal.” Americas Society / Council of the Americans. August 5, 2015. http://www.as-coa.org/articles/no-end-sight-brazil%E2%80%99s-petrobras-scandal.
7. http://www.transparency.org/country#BRA
8. Brazil: New Access to Information Law becomes effective today.” Article 19. May 16, 2012. https://www.article19.org/resources.php/resource/3208/en/brazil:-new-access-to-information-law-becomes-effective-today.
9. New Brazilian Data Portal Dados.Gov.Br – Powered by CKAN.” Open Knowledge Blog. May 10, 2012. http://blog.okfn.org/2012/05/10/new-brazilian-portal-dados-gov-br-made-by-citizens/
10. http://15iacc.org/agenda/agenda-day-4/the-consocial-in-brazil-empowerment-and-governmental-agenda/
11. Barbassa, Juliana. “Brazil Freedom of Information Law Passed.” The World Post. May 17, 2012. http://www.huffingtonpost.com/2012/05/17/brazil-freedom-of-information_n_1525131.html.
12. “OECD Integrity Review of Brazil: Managing Risks for a Cleaner Public Service.” OECD Publishing. 2012. http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/brazil-oecd-integrity-review_9789264119321-en.
13. GovLab interview with Leodelma de Marilac Felix, Finance and Control Analyst, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil, August 18, 2015.
14. “OECD Integrity Review of Brazil: Managing Risks for a Cleaner Public Service.” OECD Publishing. 2012. http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/brazil-oecd-integrity-review_9789264119321-en.
15. “OECD Integrity Review of Brazil: Managing Risks for a Cleaner Public Service.” OECD Publishing. 2012. http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/brazil-oecd-integrity-review_9789264119321-en
16.  http://www.portaltransparencia.gov.br/noticias/DetalheNoticia.asp?noticia=1 Translated from Portuguese by Google.
17. http://www.cgu.gov.br/assuntos/transparencia-publica/portal-da-transparencia Translated from Portuguese by Google.
18. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
19. Hage Sobrinh, Jorge. “Brazil’s Transparency Portal Freely Delivers Information to Citizens.” Transparency & Accountability Initiative. September 19, 2011. http://www.transparency-initiative.org/news/brazils-transparency-portal-freely-delivers-information-to-citizens.
20. “OECD Integrity Review of Brazil: Managing Risks for a Cleaner Public Service.” OECD Publishing. 2012. http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/brazil-oecd-integrity-review_9789264119321-en.
21. “OECD Integrity Review of Brazil: Managing Risks for a Cleaner Public Service.” OECD Publishing. 2012. http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/governance/brazil-oecd-integrity-review_9789264119321-en.
22. Cruz, Marcos and Alexandra Lazarow. “Innovation in government: Brazil.” McKinsey & Company Insights & Publications. September 2012. http://www.mckinsey.com/insights/public_sector/innovation_in_government_brazil.
23. http://www.portaltransparencia.gov.br/noticias/
24. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
25. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
26. “Credit happy Brazilian minister admits mistake and resigns.” Merco Press. February 3, 2008. http://en.mercopress.com/2008/02/03/credit-happy-brazilian-minister-admits-mistake-and-resigns.
27. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
28. “In 2008, corporate cards yielded CPI’s.” Acervo. January 5, 2013. http://acervo.estadao.com.br/noticias/acervo,em-2008-cartoes-corporativos-renderam-cpis,8813,0.htm.
29. Cruz, Marcos and Alexandra Lazarow. “Innovation in government: Brazil.” McKinsey & Company Insights & Publications. September 2012. http://www.mckinsey.com/insights/public_sector/innovation_in_government_brazil.
30. Cruz, Marcos and Alexandra Lazarow. “Innovation in government: Brazil.” McKinsey & Company Insights & Publications. September 2012. http://www.mckinsey.com/insights/public_sector/innovation_in_government_brazil.
31. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
32. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
33. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
34. “The cost of corruption in Brazil.” Transparency International. March 13, 2015. http://www.transparency.org/news/feature/the_cost_of_corruption_in_brazil
35. “Combating corruption in Brazil depends on agility in ritual procedure, says Brazilian General Comptroller Jorge Hage in interview with UNODC.” United Nations Office on Drugs and Crime. February 9, 2011. https://www.unodc.org/lpo-brazil/en/imprensa/entrevistas/2011/02/09-combate-a-corrupcao-no-brasil-depende-de-maior-agilidade-no-rito-processual-afirma-jorge-hage-em-entrevista-ao-unodc.html
36. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
37. GovLab interview with Leodelma de Marilac Felix, Finance and Control Analyst, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil, August 18, 2015.
38. GovLab Interview with Izabela Corrêa, former Coordinator for Promotion of Ethics, Transparency and Integrity, at the Directorate for Corruption Prevention, 2007 to 2012. Interview on August 21, 2015.
39. “Brazilian Supreme Court Upholds the Mandatory Disclosure of Salary Information for Public Officials.” Transparency Audit Network. May 2015. http://www.transparencyaudit.net/news/2015-05/brazilian-supreme-court-upholds-mandatory-disclosure-salary-information-public
40. http://www.inesc.org.br/institutional/know-inesc
41. Beghin, Nathalie, Carmela Zigona, Gisele Craveiro, Marcelo Tavares. “Open Data in Brazil: budget transparency and people’s rights.” Open Data Research Network. 2014. http://www.opendataresearch.org/sites/default/files/publications/INESC%20-%20ODDC%20Poster_Inesc_Brazil%20(1).pdf.
42. GovLab interview with Otávio Moreira de Castro Neves, Coordinator for Open Government and Transparency, Transparency and Public Oversight Directorate, Corruption Prevention and Transparency Secretariat, Office of the Comptroller General, Brazil. August 6, 2015.
43.  http://www.internetlivestats.com/internet-users/brazil/