اندیشکده «شفافیت برای ایران»

استفاده از ظرفیت نظارتی مردم در قالب طرح گزارشگران فساد از مؤثرترین راه‌های کشف و مبارزه با فساد در کشورهای پیشرفته بوده است که می‌تواند به‌ عنوان الگویی مناسب در شهرداری‌ها به‌عنوان نقاط حساس از لحاظ بروز فساد، پیاده‌سازی شود.

اعلام عمومی هزینه‌های نمایندگان مجلس وظیفه هر حکومتی محسوب می‌شود و مردم حق دارند که از وضعیت هزینه‌کرد نمایندگان خود مطلع باشند. در این گزارش مصور، نمونه‌ای از تجارب کشورهای مختلف در شفافیت هزینه‌های نمایندگان مجلس و پارلمان درج شده است.

در دوره بازسازی افغانستان، دولت‌ها و آژانس‌های بین‌المللی بودجه‌ها و هزینه‌های هنگفتی برای بازسازی افغانستان به این کشور سرازیر کردند. بخش قابل‌ توجهی از این بودجه‌ها به پروژه‌های ساختمانی برای ساخت مدرسه، بیمارستان و کلینیک، ساختمان‌های دولتی و مانند آنها اختصاص داده شده بود. با این وجود و در حالی که اجرای چنین پروژه‌هایی بدون دردسر به نظر می‌رسید، در اجرا با موانع و چالش‌های عجیب و پیچیده‌ای روبه‌رو شدند و بسیاری از آنها اندکی پس از تحویل از کارایی افتاده و بلااستفاده ماندند. به گفته بسیاری از کارشناسان، فساد و عدم رعایت استانداردها چنین بحرانی را در افغانستان ایجاد کرده‌اند.

اندازه‌گیری میزان فساد رخ داده در کشورها و جوامع مختلف به دلیل در دست نبودن داده‌ها و اطلاعات لازم در این زمینه، کاری بسیار مشکل و شاید بشود گفت غیر ممکن است. به همین دلیل محققان این حوزه، CPI یا شاخص ادراک فساد را معیاری برای رتبه‌بندی کشورها در نظر می‌گیرند. دکتر فرزاد مخلص‌الائمه، از مدیران سازمان بازرسی کل کشور، در جلسه‌ای با عنوان «تحلیل رتبه فساد ایران» در تاریخ 96/04/27 درباره CPI، سازمان‌های مرتبط و وضعیت فساد در ایران توضیحاتی ارائه دادند.

سازمان "حمل و نقل برای لندن" (TfL) با احتیاط زیادی وارد حوزه داده باز شد. اما اکنون، پنج سال از زمان شروع انتشار مجموعه داده کلیدی آن می‌گذرد، که بیشتر به صورت بلادرنگ بوده است و تعداد نرم‌افزارهای کاربردی که بر اساس این داده نوشته شده‌اند، به صدها مورد می‌رسد و به دست میلیون‌ها نفر از کاربران حمل و نقل لندن رسیده‌اند و باعث ده‌ها میلیون پوند صرفه‌جویی در زمان بر اساس مبنای مشتری و با سرمایه‌گذاری نسبتا اندک شده‌اند. اکنون تفکر داده باز در درون سازمان "جای گرفته" است و تجربه TfL با داده باز باعث شده مسئولان حمل و نقل سایر کشورها نیز از آن پیروی کنند.

سال‌هاست که کیفیت اجرا و نحوه واگذاری پروژه‌های دولتی (حاکمیتی) مورد بحث است و مشکلات ناشی از اجرای ضعیف و ناکارآمد این گونه پروژه‌ها و فسادهای بی شمار در ارائه آن‌ها گریبان گیر کشور است. اما راه حل این مسئله چیست؟

به جز EITI، برخی از کشورهای تاثیرگذار در صنایع استخراجی، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و کانادا، اقدام به تصویب قوانینی به جهت شفافیت این بخش از اقتصاد در جهان نموده‌اند. این قوانین شرکت‌هایی که در این کشورها ریشه دارند را ملزم به افشای اطلاعاتی پرداختی خود به دولت‌های صاحب منبع کرده‌اند. استرالیا نیز اقداماتی را در این زمینه آغاز کرده است که فعلا به نتیجه نرسیده است.

۱۰۰ پلتفرم برتر جهان، با رویکرد بررسی روند تغییرات انگیزه مشارکت کنندگان مطالعه شده است. در نهایت نتایج خبر از تغییر انگیزه مخاطبان میدهد به طوری که افراد ترجیح میدهند تا از پلتفرم های با مدل وام و خرید سهام استفاده نمایند تا مدل های اهدا و پاداش. به طوری که ۸۴ درصد بازار تامین مالی جمعی در سال ۲۰۱۵ را مدل وام و سهام به خود اختصاص داده است. این تغییر رفتار اجتماع منجر به تغییر مدل کسب و کار پلتفرم های تامین مالی جمعی از مدل های ساده اهدا و پاداش به سمت مدل های پیچیده تر وام و خرید سهام شده است.

انتخابات یکی از وقایع مهم سرنوشت‌ساز برای کشور است. اما در بسیاری از موارد به دلیل اینکه اطلاعات زیادی پیرامون نامزدها وجود ندارد، مردم قادر به شناخت درست آن‌ها و انتخاب بهترین نامزد نیستند. تحقق شفافیت در انتخابات باعث می‌شود تا اطلاعات کافی برای انتخاب بهترین نامزد در اختیار مردم قرار گیرد.

LegislationLab.org پایگاهی اینترنتی است تا شهروندان بتوانند در فرایندهای قانونگذاری سهیم باشند. Legislation Lab به عنوان  بستری برای تشویق مردم به آگاهی یافتن از قوانین و نقش‌آفرینی درقانونگذاری مطرح شده است. این وبسایت در پی ارائه راه‌های دسترسی آسان به قانونگذاری است. به علاوه، برای جمع‌آوری بازخوردهای مردمی نیز مهیاست.

مسئله رشوه، یکی از مسائلی است که تمامی حکومت‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. راه‌های مختلفی نیز برای کنترل و پیشگیری از آن وجود دارد. یکی از راه‌های موثر و کم‌هزینه، شفافیت هدایای دریافتی مسئولین است.

ابزاری که با هدف افزایش شفافیت مالی دولت فدرال برزیل از طریق داده‌های بودجه دولت باز ایجاد شده است. از آنجا که در دهه گذشته کیفیت و کمیت اطلاعات روی پورتال بهبود یافته، در حال حاضر پورتال شفافیت یکی از ابزارهای اصلی مبارزه با فساد در این کشور است که هر ماه به ‌طور میانگین ۹۰۰هزار بازدیدکننده مستقل دارد. بعد از پورتال شفافیت برزیل، دولت‌های محلی در سراسر برزیل و سه کشور دیگر آمریکای لاتین طرح‌های شفافیت مالی مشابهی را الگوی کار خود قرار دادند.

شهرداری‌ها نهادهای مهمی در حاکمیت محسوب می‌شوند، زیرا عملکرد آن‌ها به صورت مستقیم بر زندگی مردم تأثیر دارد. اگر شهرداری‌ها ناکارآمد باشند، زندگی روزمره مردم دچار اختلال خواهد شد. به همین دلیل جلوگیری از وقوع ناکارآمدی در شهرداری‌ها بسیار مهم است.