اندیشکده «شفافیت برای ایران»

اخیرا معاونت حقوقی ریاست جمهوری طی اقدامی تحسین‌برانگیز، متن پیش‌نویس لایحه بسیار مهم «مدیریت تعارض منافع در خدمات عمومی» را به صورت عمومی منتشر کرده است تا از نخبگان برای اصلاح و تقویت آن کمک بگیرد. در همین راستا، شفافیت برای ایران متن پیش‌نویس لایحه مذکور را به همراه مطالبی برای آشنایی بیشتر نخبگان و عموم مردم با تعارض منافع منتشر کرده است که در ادامه مطلب قابل مطالعه است.

به دنبال پایان یافتن آپارتاید، دولت تازه تأسیس آفریقای جنوبی تدوین پیش‌نویس قانون اساسی مشارکتی را شروع کرد. در عین عدم وجود پیشینه در زمینه دموکراسی مبتنی بر قانونی اساسی و وجود مبانی قانونی محدود در زمینه حقوق بشر، این کوشش گسترده به‌دنبال دریافت نظر شهروندان درباره محتوا و ساختار قانون اساسی پس از آپارتاید در این کشور بود. براساس این فرضیه که «تدوین قانون اساسی باید شفاف، باز و معتبر باشد»، دولت تلاشی سراسری در کشور را شروع کرد تا ورودی شهروندان را به‌دست آورد.

آیین‌نامه‌ای در سال 2009 به‌عنوان مجموعه‌ای از اصول راهنما تصویب شد که به‌منظور آگاهی‌بخشی در مورد استفاده دولت کرواسی از فرآیندهای مشارکت شهروندان در وزارتخانه‌های ملی بود. «هدف نهایی این قانون، تسهیل تعامل با شهروندان و نمایندگی عموم مردم در فرآیندهای دموکراتیک، و تشویق مشارکت فعال‌تر شهروندان در زندگی اجتماعی است».

در سال 2012، فنلاند قانون طرح شهروندی را تصویب کرد که شهروندان را قادر می‌ساخت طرح‌های خود را مطرح سازند: «لایحه یا پیشنهادی برای تهیه پیش‌نویس قانونی و توجیه ارائه پیشنهاد». هدف از این قانون، بهبود وضعیت دموکراسی مستقیم در این کشور بود.

پلتفرم ریکجاویک بهتر برای تشویق مشارکت شهروندی در فرآیند تصمیم‌گیری به‌کار می‌رود و به شهروندان فرصتی می‌دهد تا ایده‌های خود را در این پلتفرم بارگذاری کنند و به ایده‌هایی رأی دهند(موافق یا مخالف) که جذّاب یا غیرجذّاب هستند. شورای شهر متعهد شده تا هر ماه 15 ایده محبوب را بازبینی کند و شهروندان را از وضعیت اجرای این ایده‌ها آگاه سازد.

بارسلونا دسیدیم پلتفرمی است که هدف از آن، امکان ارائه پیشنهاد از سوی شهروندان در مورد برنامه عملیاتی شهری (PAM) بارسلونا تا دسامبر 2016 و حفظ جریان بحث درباره برنامه چهار سال بعدی است. 120،000 نفر (7.5 درصد جمعیت بارسلون) در این فرآیندِ پیشنهاد شرکت کرده‌اند. کاربران می‌توانند پیشنهادات خود را مطرح کنند و طرح‌های مطرح شده توسط سایر کاربران یا شورای شهر را در این پلتفرم دنبال کنند.

آراگون پارتیسیپا یک پتلفرم مشارکت شهروندی است که در جامعه خودمختار آراگون راه‌اندازی شد. این پلتفرم توسط اداره کل مشارکت شهروندی، اقدام خارجی و همکاری اداره می‌شود، سازمانی که تحت نظارت دفتر رئیس جمهور کار می‌کند و مسئول ارتقای مشارکت شهروندان در منطقه براساس حکم قانون اساسی آراگون است.

شفافیت در پارلمان باعث می‌شود تا نمایندگان با قرار گرفتن در انظار عمومی، پاسخگوی عملکرد خود باشند. برای مثال فرض کنید بتوانید با رجوع به یک سایت، آراء نمایندگان که رأی موافق و مخالف به برجام داده‌اند را ببینید. در همین راستا به بررسی میزان شفافیت کنگره آمریکا با محوریت طرح ضد ایرانی s.772 می‌پردازیم.

بسیاری از قوانین کشور ما دچار خلأها و نقص‌های جدی هستند، به‌گونه‌ای که این نقص‌ها باعث می‌شود تا انبوهی از قوانین اجرا نشوند. اولین گام برای رفع این نواقص، شناخت آن‌ها است. در همین راستا ارائه‌‌ای با موضوع عارضه‌یابی متون قانونی کشور تهیه کرده‌ایم.

LegislationLab.org پایگاهی اینترنتی است تا شهروندان بتوانند در فرایندهای قانونگذاری سهیم باشند. Legislation Lab به عنوان  بستری برای تشویق مردم به آگاهی یافتن از قوانین و نقش‌آفرینی درقانونگذاری مطرح شده است. این وبسایت در پی ارائه راه‌های دسترسی آسان به قانونگذاری است. به علاوه، برای جمع‌آوری بازخوردهای مردمی نیز مهیاست.

madison سامانه‌ای است که با هدف ایجاد تعامل مردم با حاکمیت ایجاد شده است. مهمترین کارکرد این سامانه، ایجاد فرصت برای مردم به منظور مشارکت در تدوین متن قوانین، پیش از آن‌که به تصویب برسند، است. در این سامانه مردم می‌توانند به هنگام تدوین یک قانون به آن دسترسی داشته باشند، نظر بگذارند، به قسمت‌های مختلف آن حاشیه بزنند و همچنین با سایر شهروندانی که در خصوص این مشارکت با آن‌ها همگام هستند، تبادل نظر نمایند. سامانه madison بدون هیچ واسطه‌ای قانونگذاری را برای مردم به ارمغان آورده و این حق را به مردم می‌دهد که صدایشان در تصمیمات حاکمیتی شنیده شود.

این مقاله به بررسی تجارب مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد در فرایند قانونگذاری و سیاستگذاری در کشورهای مختلف می‌پردازد.

یکی از وبسایت‌هایی که در زمینه جمع‌سپاری (Crowdsourcing) فعالیت خوبی داشته است، openlaws.com است. Openlaws ارائه دهنده سرویس‌های داده‌ای-اطلاعاتی برخط حقوقی است و همچنین از اشتراک اطلاعات حقوقی با دیگر کاربران، حمایت می‌کند. ماموریت Openlaws آسان‌سازی و عادلانه ساختن دسترسی به اطلاعات برای شهروندان عادی، شاغلین و حقوقدانان است. برای این کار، Openlaws بستر اطلاعاتی نوینی، بر پایه ابتکار پدید آورده است. این پایگاه اینترنتی، اطلاعات ارزشمندی را برای کاربران خود که در سراسر اروپا گسترده شده‌اند، به ارمغان آورده است و شهروندان پانصد میلیون نفری اروپا و نیز صاحبان کسب و کار در این گستره را که جمعیتی بالغ بر بیست و یک میلیون نفر هستند، پوشش می‌دهد.