اندیشکده «شفافیت برای ایران»

این سند گزارشی است از میزان تطابق پارلمان های کشورهای صربستان، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، مقدونیه، آلبانی، اسلونی و مونتنگرو، با شاخص های بیانیه پارلمان باز. بر اساس این سند، پارلمان باید جامع، پاسخگو و علاقه مند به پاسخ دادن به شهروندان باشد. باز بودن پارلمان موجب میشود که شهروندان در فرآیند قانون گذاری شرکت کنند و اجازه میدهد تا از نمایندگان خود در پارلمان پاسخ بطلبند تا مطمئن شوند که منافع آنان در پارلمان مد نظر قرار میگیرد. "شفافیت"، "نظارت"،  "پاسخگویی" و "جلوگیری از فساد" در خانه ملت، از اهداف اصلی این سند است.

سامانه چالش، سامانه‌ای است که با استفاده از داده باز، بستری برای مشارکت مردم برای ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای مشکلات اجتماعی فراهم می‌کند.

هرساله حدود 3,000 میلیارد دلار امریکا در بخش سلامت هزینه می‌شود که اکثر این مبلغ از منبع مالیات مردم تشکیل می‌شود. این حجم عظیم تراکنش مالی، جذابیت زیادی برای سوء استفاده ایجاد می‌کند. تنوع سیستمهای ارائه خدمت در جهان، کثرت مشارکت کنندگان در ارائه خدمت، عدم وجود گزارشهای مناسب از ارائه‌ی خدمت در بسیاری از کشورها و پیچیدگی در تشخیص و متمایز کردن فساد، ناکارآیی و اشتباهات از یکدیگر توان برآورد دقیق تمام فسادهای موجود در این بخش در تمام جهان را سخت می‌کند. امّا حجم این فساد هم در کشورهای فقیر و هم غنی، بسیار گسترده است. در ایالات متحده که بیشترین هزینه را در بخش سلامت می‌کند، دو برنامه‌ی بزرگ این کشور یعنی مدیکیر و مدیکید برآورد کرده‌اند که 5 الی 10 درصد از بودجه آنها در پرداختهای اضافی مفقود شده است. در کمبوجیه شاغلینی که در مصاحبه برای گزارش جهانی فساد سال 2006 شرکت کردند برآورد کردند که بیش از 5درصد بودجه سلامت حتّی قبل از اینکه از دولت مرکزی خارج شود بر اثر فساد از بین رفته است!

کشورهای خواهان عضویت در «مشارکت دولت باز» (OGP) باید متعهد به رعایت اصول دولت باز و شفاف با حمایت از بیانیه دولت باز شوند. با امضای این بیانیه، کشورها نسبت به «پرورش فرهنگ جهانی دولت باز در جهت توانمند کردن و در اختیار قرار دادن قدرت به شهروندان و پیشرفت آرمان‌های دولت باز و مشارکتی قرن 21» متعهد می‌شوند.

این بیانیه تاکنون توسط 66 کشور عضو OGP امضاء شده است. کشورهایی نیز که در حال توسعه برنامه‌های عملیاتی هستند نامه‌ای در حمایت از بیانیه مذکور همراه با برنامه نهایی عملیاتی خود ارسال می‌کنند.

بیانیه دولت باز

به عنوان اعضای OGP، متعهد به اصول مندرج در بیانیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه فساد و سایر اسناد بین‌المللی قابل اجرا مربوط به حقوق بشر و حکومت خوب (Good Governance):

منابع طبیعی هر کشور مانند نفت، گاز، معادن، دریاها و ... متعلق به شهروندان آن کشور است و استخراج و استفاده از این منابع می تواند منجر به رشد اقتصادی و توسعه مدنی جوامع شود. همچنین مدیریت ناکارآمد و ضعیف نیز اغلب منجر به فساد ، بی اعتمادی به حکومت، افزایش مناقشات و تعارضات در جامعه شود.

در مجموعه مطالبی که برای چند هفته در روزهای چهارشنبه منشتر خواهد شد، به معرفی و مرور سازمان‌ همکاری دولت باز (Open Government Partnership) خواهیم پرداخت. در پایان، مجموعه مطالب برای بارگیری منتشر خواهدشد.

مقدمه

«مشارکت در حکمرانی باز» یا ^[1]OGP یک جنبش جهانی است که در راستای ترویج فعالیت‌های چندجانبه بین‌المللی و ایجاد تعهدات قوی در نهادهای دولتی به منظور، افزایش مشارکت مردمی، مبارزه با فساد و بکارگیری فناوری‌های جدید برای ایجاد دولت‌هایی بازتر، اثربخش‌تر و پاسخگوتر فعالیت می‌کند. OGP تلاش می‌کند تا تعهدات مشخصی را از کشورهای داوطلب عضو اخذ نموده و از این طریق حرکتی را در سطح دولت ایجاد نموده، نوآوری را در سطح ملی ترویج نماید.

این سازمان در سپتامبر 2011 و به منظور فراهم‌سازی بستری بین‌المللی برای مصلحان کشورهای مختلف که در راستای ارتقاء دولت‌های خود فعالیت می‌کنند، ایجاد شده است. از آن زمان، اعضای OGP از 8 کشور مؤسس (برزیل، اندونزی، مکزیک، نروژ، فیلیپین، آفریقای جنوبی، انگلستان، ایالات متحده) به 66 (2015) کشور رسیده است. در همه این کشورها، دولت‌ها و نیز مردم در راستای تحول و ایجاد اصلاحاتی مهم در دولت‌های خود در حال تلاش می‌باشند.

OGP علاوه بر کنفرانس‌های منطقه‌ای، دارای یک کنفرانس سراسری سالیانه است که در این کنفرانس عالی‌‌ترین مقامات کشورهای عضو (رئیس جمهور / نخست‌وزیر)  و نمایندگان جنبش‌های اجتماعی،‌ کسب و کارها شرکت می‌کنند. کنفرانس سال 2012 در کشور برزیل و کنفرانس سال 2013 در کشور انگلستان برگزار گردیده و کنفرانس سال 2015 در کشور مکزیک (در شهر مکزیکو سیتی) و در تاریخ 5، 6 و 7 آبان(27 و 28 و 29 اکتبر) برگزار خواهدشد. بر اساس آمار ارائه شده، 1500 نفر برای شرکت در کنفرانس امسال پذیرش شده‌اند.

در پایگاه اطلاع‌رسانی کنفرانس سالانه‌ی سازمان همکاری دولت باز این‌گونه توضیح داده شده است:

کنفرانس سالانه‌ی سازمان همکاری دولت باز فرصتی خوب برای اعضا جنبش دولت باز جهت برقراری روابط و شروع جنبش‌های جدید ایجاد می‌کند که می‌تواند بهانه‌ای باشد برای بررسی کارآمدی‌ها و ناکارآمدی‌ها و اندیشیدن چاره‌ای برای آن‌ها؛ بستری برای همکاری‌های بیشتر و به اشتراک گذاری تجربیات.

این کنفرانس دربردانده‌ی پنل‌ها، کارگاه و گردهم‌آیی‌های متنوعی است که در آن‌های مثال‌‌های عینی و تجربه‌های کشورهای مختلف برای انتقال تجربیات و بهره‌مندی از نظرات دیگران، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. از جمله موضوعات آن می‌توان به «چگونه باز بودن می‌تواند به بهبود خدمات عمومی کمک کند؟»، «هدایت رشد اقتصادی»، «مبارزه(کاهش) با فقر»، «پاسخگو کردن دولت‌ها» و ... اشاره کرد. مهم‌ترین موضوع مورد بحث در کنفرانس سال 2015، «نقش دولت باز در پیاده‌سازی اهداف توسعه‌ی پایدار عصر پسا-2015» خواهد بود.

در آینده اطلاعات بیشتری برای آشنایی با سازمان همکاری برای دولت باز و برنامه‌های این کنفرانس ارائه خواهدشد. 

برای آشنایی بیشتر با این کنفرانس(مبتنی بر سایت کنفرانس)  سایت کنفرانس به نشانی ogpsummit.org را مرور کنید. برای اطلاع از برنامه‌ی زمان‌بندی این کنفرانس، صفحه‌ی Agenda را در سایت آن یا این فایل صفحه‌گسترده (حاوی برنامه‌ی زمان‌بندی کنفرانس) را ببینید.

آمارنامه دارویی مجموعه‌ای از اطلاعات فروش داروها است که توسط سازمان غذا و دارو و با جمع‌بندی اطلاعات ارسالی شرکت‌های پخش، تهیه و به متقاضیان (مدیران شرکتهای دارویی و سایر ذینفعان) ارائه می‌شود. این آمار از سال ۱۳۶۳ از منابع مهم برنامه‌ریزی دارویی ایران بوده است.

شفافیت و داده باز منحصر به حوزه محدود و خاصی نیست، بله کاربردها و فواید آنها در حوزه‌های مختلف بیشمار است. سایت نفت باز (openoil.net) یک اقدام خودجوش و داوطبانه بین‌المللی در راستای ایجاد شفافیت بیشتر در حوزه نقت و گاز است.هدف این وبسایت گردآوری اطلاعات مرتبط با قراردادهای نفتی سرتاسر دنیا، و تبدیل و ارائه آنها در قالب‌های استاندارد اطلاعاتی است تا بتوان آنها را به خوبی مورد انتشار، ترکیب و تحلیل قرار داد، و این همان رویکرد داده باز است.در همین رابطه ویدئوی دیدنی در ادامه این مطلب موجود است که دیدن آن خالی از لطف نیست.

بسیاری از کشورهای درحال توسعه که دارای ثروت های طبیعی زیادی هستند، از دستیابی به تمام پتانسیل پیشرفت حاصل از این منابع باز می مانند. این مورد مخصوصا در خصوص منابع نفت، گاز و منابع معدنی اتفاق می افتد. مدارکی از بسیاری از کشورهای دارای منابع غنی بدست آمده که نشان می دهد عملکرد آنها در توسعه انسانی در مقایسه با کشورهای کمتر برخوردار بدتر بوده است. ریشه این عملکرد ضعیف به چالش های سیاستی و نهادی که از منابع طبیعی برمی آید باز میگردد.

«کتاب آبی مراقبتهای سلامت» شرکتی خصوصی در ایالات متّحده امریکاست که در سال 2008 جهت ایجاد شفافیت در قیمت خدمات سلامت و آگاهی مشتریان از هزینه­ ای که باید بابت خدمات بپردازند تأسیس شد.^[1] این شرکت ابزاری برای شفافیت هزینه معاینه(ویزیت) پزشکان، عمل­ها و تجویزها را به کاربران خود ارائه می­کند. «کتاب آبی مراقبتهای سلامت» خدمات خود را برخط و از طریق نرم­ افزارهای Android و iOS عرضه می­کند و همچنین نسخه­ ی رایگانی از ابزار جستجوی خود را روی وبسایت برای استفاده بوسیله­ ی کد پستی قرار داده است. نسخه ­ی پولی این برنامه تنها از طریق برنامه­ ی سلامت یا کارفرمای افراد در دسترس می­باشد.^[2]

HealthSparq یک شرکت تابعه از سیستم درمانی Cambia Health است که پایگاهی برخط را جهت خرید خدمات بهداشتی و درمانی در اختیار کاربران قرار می‌دهد. این شرکت با برنامه‌­های کوچک و منطقه‌ای سلامت مشارکت دارد تا برای اعضای خود امکان خریدِ برخط و مقایسه‌ای را فراهم آورد. HealthSparq از داده‌های موجود برنامه­‌ها استفاده می‌کند تا هزینه و زمان خدمات مختلف و نیز هزینه و کیفیت ارائه­‌کنندگان متفاوت را برای کاربران نمایش دهد. همچنین کاربرانی که می‌خواهند از جیب پرداخت کنند می‌توانند از شیوه‌­ی محاسبه پیشنهادی سایت استفاده کنند.

در دو مطلب قبلی، گزارش سال‌های 2013 (گزارش اول که به بررسی وضعیت کشورها در سال‌های 2011 و 2012 پرداخته است) و 2015  (گزارش دوم که در آن وضعیت کشورها در سال‌های 2013 و 2014 بررسی شده است) وضعیت داده باز در جهان را بازنشر کردیم. این گزارش‌ها با عنوان Open Data Barometer به بررسی وضعیت داده باز در کشورهای مختلف جهان می‌پردازد.