اندیشکده «شفافیت برای ایران»

بسیاری از متون قانونی که در کشور تصویب می‌شوند، نقص‌های مختلفی دارند. نقص‌هایی که در بسیاری از موارد نه تنها منجر به اجرا نشدن قانون می‌شود، بلکه در برخی موارد فرصتی را فراهم می‌کند که از آن قانون سوءاستفاده شده و نتیجه‌ای مخالف با هدف قانون‌گذار داشته باشد. اما راه‌حلی که به ذهن می‌رسد این است که از نخبگان برای تهیه متون قانونی استفاده کرد.

در اینکه شفافیت مفید است و فساد را کاهش و بهره‌وری را افزایش و فضای کسب و کار را بهتر و زمینه سرمایه‌گذاری را مطلوب‌تر می‌کند، تردیدی نیست. اما شفافیت بودجه‌ای، به دلیل اینکه مهمترین سند مالی کشور به شمار می‌رود ، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. مهمترین دلیل شفاف‌سازی بودجه، مفاهیم مرتبط با اقتصاد سیاسی است.

یکی از کارآمدترین روش‌ها برای مقابله با فساد در عرصه مدیریت شهری [شورای شهر و شهرداری] و احیا و ارتقا سطح اعتماد متقابل مردم و شورای شهر بهره‌گیری از ابزارهای شفافیت است. این روش با کمترین هزینه می‌تواند علاوه بر ایجاد مزایای اقتصادی بالا و کاهش هزینه مبادله، موجب ارتقا سطح اعتماد متقابل مردم و مدیریت شهری شود. ایجاد کنترل و نظارت عمومی بر فرآیندهای مدیریت شهری و عملکرد شورا نیز از دیگر مزایای کلیدی طرح حاضر است.

اخیرا معاونت حقوقی ریاست جمهوری طی اقدامی تحسین‌برانگیز، متن پیش‌نویس لایحه بسیار مهم «مدیریت تعارض منافع در خدمات عمومی» را به صورت عمومی منتشر کرده است تا از نخبگان برای اصلاح و تقویت آن کمک بگیرد. در همین راستا، شفافیت برای ایران متن پیش‌نویس لایحه مذکور را به همراه مطالبی برای آشنایی بیشتر نخبگان و عموم مردم با تعارض منافع منتشر کرده است که در ادامه مطلب قابل مطالعه است.

مجلس به‌عنوان قوه ناظر و قانونگذار مهم‌ترین نهادی است که می‌تواند در مبارزه با فساد و ناکارآمدی نقش ایفا کند. اما لازمه ایفای این نقش، عاری شدن مجلس از فساد و ناکارآمدی است که تحقق این مهم صرفاً از طریق نظارت عمومی و شفافیت حاصل خواهد شد.

به دنبال پایان یافتن آپارتاید، دولت تازه تأسیس آفریقای جنوبی تدوین پیش‌نویس قانون اساسی مشارکتی را شروع کرد. در عین عدم وجود پیشینه در زمینه دموکراسی مبتنی بر قانونی اساسی و وجود مبانی قانونی محدود در زمینه حقوق بشر، این کوشش گسترده به‌دنبال دریافت نظر شهروندان درباره محتوا و ساختار قانون اساسی پس از آپارتاید در این کشور بود. براساس این فرضیه که «تدوین قانون اساسی باید شفاف، باز و معتبر باشد»، دولت تلاشی سراسری در کشور را شروع کرد تا ورودی شهروندان را به‌دست آورد.

عملکرد بودجه یعنی اینکه چقدر از آنچه در قانون بودجه مصوب شده است،  درعمل محقق می‌شود. آمار روند عملکرد بودجه، اولا نشان‌دهنده میزان احترام به قانون و مردم، ثانیا نشان‌دهنده قابل اتکا و تفسیر بودن و ثالثا نشان‌هنده میزان توانایی یا خواست دست اندرکاران بودجه در پیش‌بینی ارقام است. توجه کنیم که بودجه مهم‌ترین سند سیاستگذاری سالیانه کشور است و در نتیجه، محترم بودن و قابل اتکا و تفسیر بودن آن مهم است. زیرا بودجه به عنوان طرح عملکرد مالی دولت به عاملان اقتصادی، سیاسیون، مردم و … نشان می‌دهد که دولت از لحاظ اقتصادی و مالی برای سال َآینده چه برنامه‌ای دارد و چگونه جهت‌گیری خواهد کرد.

شورای شهر تهران با زحمات اعضای شورای جدید و به ویژه خانم دکتر آروین، شفاف‌ترین نهاد کشور محسوب می‌شود. میزان تحقق شفافیت در شورای شهر تهران از شهریور 1396، خبر از سرعت قابل توجه تحقق شفافیت در این شورا می‌دهد. این سرعت نمایانگر اهمیت بالای شفافیت برای شورای شهر پنجم است. اما تا رسیدن به شفافیت کامل فاصله زیادی وجود دارد. در ادامه، مسیر رسیدن به شفافیت کامل و وضعیت کنونی شفافیت شورای شهر تهران را مشاهده می‌کنید.

هرساله دولت‌ها میلیاردها دلار وجوه مالیات‌دهندگان را جمع‌آوری و هزینه می‌کنند و شهروندان این حق را دارند که بدانند دولت پول آن‌ها را چگونه جمع‌آوری و به چه نحوی مصرف می‌کند. در راستای توانمندسازی شهروندان برای آگاهی از اینکه دولت‌هایشان چگونه دارایی‌های آنان را جمع‌آوری و مصرف می‌کنند، آن‌ها نیازمند دسترسی به این گزارش‌‏های بودجه هستند. شفافیت مالی، مباحثات آگاهانه‏‌تر سیاست‏گذاران و مردم را دررابطه با طراحی و نتایج سیاست‌های مالی ممکن می‌سازد و درنتیجه، پاسخ‎گویی در قبال اجرای آن‌ها را ایجاد می‌کند.

راهکار رایج دستگاه‌های اداری برای حل مسائل کشور، محول کردن پروژه‌ها به افراد و گروه‌هایی است که عمدتاً این معاملات در قالب عقود اجاره، بیع و یا جعاله‌ی خاص صورت می‌گیرد. طی گذشت این سال‌ها تجربه نشان داده است که این فرآیند، علاوه بر روند فسادزای آن، بسیار پرهزینه است. می‌توان یک «مسابقه حکومتی» برمبنای «جعاله‌ی عام» را جایگزین رویکرد مرسوم کرد. در این مسیر، تجربه‌ی موفق دیگر کشورها در برگزاری روشی نوآورانه به نام چالش ( CHALLENGE) بسیار مفید و کاربردی است.

آیین‌نامه‌ای در سال 2009 به‌عنوان مجموعه‌ای از اصول راهنما تصویب شد که به‌منظور آگاهی‌بخشی در مورد استفاده دولت کرواسی از فرآیندهای مشارکت شهروندان در وزارتخانه‌های ملی بود. «هدف نهایی این قانون، تسهیل تعامل با شهروندان و نمایندگی عموم مردم در فرآیندهای دموکراتیک، و تشویق مشارکت فعال‌تر شهروندان در زندگی اجتماعی است».

تشکیل دو سازمان جدید «اداری-استخدامی» و «برنامه و بودجه» بازتعریف وظایف و کارکردهای اساسی این دو سازمان را ضروری می‌کند. پیشرفت‌های فناوری، آن‌چنان مفهوم و کارکردهای دولت مدرن را تغییر می‌دهد که می‌توان از آن به عنوان علت شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «دولت اطلاعاتی» یاد کرد.

یکی از کارآمدترین روش‌ها برای مقابله با فساد در عرصه مدیریت شهری [شورای شهر و شهرداری] و احیا و ارتقا سطح اعتماد متقابل مردم و شورای شهر بهره‌گیری از ابزارهای شفافیت است. این روش با کمترین هزینه می‌تواند علاوه بر ایجاد مزایای اقتصادی بالا و کاهش هزینه مبادله، موجب ارتقا سطح اعتماد متقابل مردم و مدیریت شهری شود. ایجاد کنترل و نظارت عمومی بر فرآیندهای مدیریت شهری و عملکرد شورا نیز از دیگر مزایای کلیدی طرح حاضر است.