یکی از دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در تحقیقی دانشجویی به موضوع "چرایی نپیوستن نامزدهای نمایندگی مجلس استان همدان به پویش شفافیت داوطلبانه" پرداخته‌است. خلاصه‌ای از این تحقیق تقدیم شما می‌شود.

در تاریخ 23 تیر 1395، جلسه‌ای در مؤسسه‌ی ایتان شکل گرفت تا دکتر پوریا نسیمی، تجربه‌ی شفافیت در بیمه‌ی درمانی بانک ملّی ایران را شرح دهند. در ادامه گزارشی از این جلسه و ابعاد پروژه‌ی«سامانه هوشمند سلامت و درمان بانک ملی ایران» بررسی شده و مزایا و نتایج آن برای ذی‌نفعان تشریح شده است.

بخش اول از سلسله مطالب «راهنمای حاکمیت باز»؛ موضوع اعلام عمومی درآمد و دارایی‌های مسئولین. پیش از مطالعه، مروری بر یادداشت مقدمه داشته باشید. همچنین می‌توانید مجموعه مطالب راهنمای حاکمیت باز را به صورت متمرکز در tp4.ir/OGG دنبال کنید.

پایگاه Legislative Openness Data Explorer  با گردآوری اطلاعات از مجالس دنیا توانسته است به مقایسه‌ی سی و یک کشور از منظر شاخص‌های شفافیت و داده‌باز پارلمانی بپردازد. اطلاعات این پایگاه از مراکز رصد و نظارت بر مجالس در کشورهای مختلف و هم‌چنین به‌صورت جمع‌سپاری تهیه شده است. در این گزارش ضمن معرفی این پایگاه می‌کوشیم تا به مقایسه‌ی چهار کشور کلمبیا، غنا، اردن و انگلیس از منظر شفافیت پارلمانی بپردازیم.

در اواخر دهه 90 کره ای‌ها به این اتفاق نظر رسیدند که دستیابی به توسعه پایدار بدون حل مسائل فساد ناممکن خواهد بود. این اجماع، نقطه عطفی در سیاستهای ضد فساد این کشور ایجاد کرد.

در پی ماموریت دکتر علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی به مرکز پژوهش‌های مجلس درخصوص تهیه گزارشی درباره فیش‌های حقوقی غیرمتعارف و بررسی راهکارهای جلوگیری از تکرار آن، این مرکز پیش‌نویس طرحی را تهیه و ارائه کرد. متاسفانه در این طرح هیچ استفاده‌ای از نظارت عمومی و مشارکت مردمی برای پیشگیری و مبارزه با فساد نشده است.

معادن از جمله مزیت های اقتصادی کشور هستند که، به دلیل وابستگی ساختاری دولت به صادرات نفت خام، کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. یکی از خصوصیات ذاتی این بخش حیاتی بودن ارتباط با سایر اجزای حکومتی است مانند سازمان های زیست محیطی، قوه قضاییه و... بر این اساس فرآیند اتخاذ تصمیم و سیاست های بخشی در آن بسیار حساس است. اصلی ترین نهاد این فرآیند شورای عالی معادن و مهم ترین راهکار برای ارتقا و بهینه نمودن تصمیمات، ایجاد شفافیت در خصوص جلسات آن است.

جلوگیری از پرداخت‌های غیرمتعارف در سازمان‌‌ها و نهادهای دولتی مشکلی نبوده است که منحصر در کشور ما ‌باشد. مرور تجربیات جهانی در این زمینه حاکی از آن است که بدون شفافیت در روابط مالی راهکارهای تقنینی و نظارتی معطوف به افزایش بهره‌وری و کاهش فساد، کارآمد نیستند و بالعکس در محیط شفاف حتی در صورت وجود بستر مساعد قانونی برای سوء استفاده، احتمال اضافه برداشت از منابع عمومی کاهش پیدا خواهد کرد. در این گزارش می‌کوشیم ضمن بررسی تجربیات جهانی در زمینه شفافیت پرداخت‌ها، به بررسی سامانه مشابه در کشورمان بپردازیم.

پایگاه اینترنتی they made a promise  با ثبت وعده‌های مسئولین و قرار دادن یک سرآمد برای هر وعده‌ای، نه‌تنها آرشیوی از وعده‌های احزاب، دولتی‌ها و سیاستمدارها تهیه کرده است بلکه این امکان را به مخاطبان خود می‌دهد تا میزان تحقق این وعده‌ها را تخمین بزنند. این پایگاه هم‌چنین به مخاطبان خود اجازه می‌دهد تا وعده‌ی مسئولان را ثبت کنند و به این صورت یک اجماع همگانی برای پیگیری وعده‌ها فراهم ساخته است. در ادامه می‌کوشیم با توضیح این سایت، بیشتر با آن آشنا شویم.

این پایگاه در معرفی خود اظهار می‌کند که یک سایت مستقل است که با ثیت وعده‌های مسئولین، تلاش می‌کند تا آن‌ها را نسبت به مردم پاسخگوتر سازد. سازندگان این سایت ادعا می‌کنند که سیاستمداران تنها برای جلب آرای مردم در انتخابات، وعده و وعید می‌دهند و بعد از انتخاب‌شدن، بیشتر این وعده‌ها را یا فراموش کرده و یا زیرپا می‌گذارند و این چرخه تا انتخابات بعدی ادامه پیدا می‌کند. با طراحی این سایت تلاش شده است تا این وعده‌ها در معرض دید مردم قرار بگیرد و آن‌ها قضاوت کنند که تا چه میزان تحقق یافته است. 

در صفحه‌ی اول سایت می‌توانید عکس سیاستمدارها را ببینید و به تفکیک سیاستمدار وعده‌های او را مشاهد کنید هم‌چنین می‌تواندی تمام وعده‌های دولت یا یک حزب مشخص را به‌صورت یکجا مشاهده کنید تا صحت وعده‌های دولت حاکم را در برابر احزاب دیگر که برای کسب قدرت تلاش می‌کنند، بسنجید. هم‌چنین برای راحتی جستجوی وعده‌ها، می‌توانید آن‌ها را در ذیل یک موضوع مشخص مانند حوزه‌های سلامت، اقتصاد، رفاه، اشتغال‌زایی و مسکن در یک‌جا گرد آورید. دسته‌بندی جالب و کاربردی دیگر این وعده‌ها، متمایزساختن آن‌ها بر حسب آخرین وعده‌ها، محبوب‌ترین وعده‌ها و هم‌چنین وعده‌هایی است که بیشترین بازدید را به همراه داشته‌اند.

 این طبقه‌بندی‌های مختلف وعده‌ها به مخاطب کمک می‌کند تا تحلیل‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مختلفی را با اختصاص کمترین زمان آماده کند. برای مثال فرض کنید می‌خواهید تا اهمیت یک حزب مشخص به حوزه‌ی سلامت را ارزیابی کنید، کافی است تا با انتخاب موضوع سلامت، تعدد و اجرایی‌شدن وعده‌ها نسبت به احزاب مختلف را برآورد کرده و به تحلیلی مستند دست یابید. یا تصور کنید وجود یک فرد به‌خصوص را در یک حزب آسیبی برای آن حزب قلمداد می‌کنید، در این‌صورت می‌توانید با نشان‌دادن عملی‌نشدن وعده‌های آن فرد به‌خصوص و مقایسه‌ی آن با میانگین بالای پاسخگویی و صداقت سایر افراد این حزب به این نتیجه دست یابید.

برای مثال در این تصویر می‌توانید وعده‌ی دیوید کامرون نخست‌وزیر انگلستان را مشاهده کنید که مدعی شده است تا پایان سال 2020، مبلغ مستمری شخصی را تا دوازده‌هزار و پانصد یورو افزایش دهد. همان‌گونه که می‌بینید دیوید کامرون اظهار کرده است که اگر محافظه‌کارها روی کار بمانند، او با نوآوری در فرآیند قانون‌گذاری،  اقشار کم‌درآمد را از پرداخت مالیات معاف کند. متن کامل اظهارات وی در این تصویر آمده است و در نهایت مشاهاده می‌کنیم که در پایان تصویر منابع اظهارات وی ذکر گردیده است. همان‌گونه که گفته شد سرآمد این وعده در سال 2020 خواهد بود و وضعیت این وعده در حال رصد است. در پایان نیز مخاطبان می‌توانند پیش‌بینی کنند که آیا این وعده محقق می‌شود و یا زیرپا گذاشته می‌شود. همان‌گونه که می‌بینید بیشتر کاربران اعتقاد دارند که این وعده کامرون محقق خواهد شد.

با مروز این وعده نخست‌ویزیر انگلستان به کاربرد دیگر این سایت پی می‌بریم. این سایت توانسته است نقش یک ابزار تبلیغاتی قوی را برای محافظه‌کارها و نخست‌ویزر کنونی‌شان بازی کند. همان‌گونه که دیدید، وعده‌ی اقتصادی دیوید کامرون منوط به روی کارآمدن محافظه‌کارها در انتخابات بعدی شده است. وعده‌ای که اکثریت کاربران سایت آن را قابل تحقق می‌دانند. بدین صورت خیلی از افرادی که هنوز برای رأی خود تصمیم نگرفته‌اند با مشاهده‌ی این وعده و اقبال مردم به تحقق آن در آینده، قدری به‌سوی حزب محافظه‌کار متمایل می‌شوند.

سیاستمدارن وعده های زیادی می‌دهند ...

1- وقتی یک وعده توسط خوانندگان و نویسندگان سایت درج می‌شود، محتویات آن با دقت بررسی می‌شود.

2- سایت از اطلاعات در دسترس عموم و منابع دست‌اول نظیرجملات کوتاه و بیانیه‌های سیاستمداران استفاده می‌کند.

3- تمامی وعده‌ها به همراه منابع و اطلاعات وابسته به آن‌ها، در آرشیو سایت ذخیره می‌گردد.

ما باید بدانیم که صدایمان به جایی رسیده است ...

4- در صورتی که چهارچوب زمانی مشخصی برای یک وعده‌ی یک سیاستمدار تعیین نشده باشد، سرآمد وعده‌ی او تا زمان باقی ماندن او در آن جایگاه است.

5-وضعیت اولیه یک وعده با عبارت‌های « در حال رصد » و « اگر انتخاب شود » مشخص می‌گردد. عبارت « در حال رصد » برای وعده‌هایی استفاده می‌شود که سیاستمداران آن‌ها رأی آورده‌اند.

6- در فرآیند رصد وعده‌ها، بروزرسانی‌های منظم لحاظ می شود، کاربران سایت به تأیید یا رد یک وعده تشویق می‌شوند، آن‌ها هم‌چنین می‌توانند نظر دهند، گزارش‌ها و اطلاعات مرتبط با آن‌ها را تصحیح کنند و بدین‌وسیله به شناسایی وعده‌های مهم‌تر کمک کنند.

و حساب کسانی را که به وعده خود عمل نمی‌کنند داشته باشیم ...

7-  از خوانندگان دعوت می‌شود تا به اجرا یا عدم اجرای یک وعده رأی بدهند.

8- تلاش می‌شود تا سیاستمداران برای وعده‌هایی که زیر پا گذاشته‌اند از طریق ایمیل یا شبکه‌های اجتماعی مورد بازخواست قرار گیرند.

9- مخصوصا برای قول‌های مهم زیرپا گذاشته شده کمپین تشکیل شده و یا عریضه نوشته می‌شود.

اطلاعات زمین شناسی از جمله نیازهای یک فعالیت معدنی است. از آنجا که وظیفه اصلی جمع آوری و تولید این اطلاعات بر عهده دولت هاست، چگونگی افشای آن، به صورتی که در زمان مناسب و با فرمتی کارا در اختیار فعالان معدنی قرار گیرد، اهمیت فراوانی دارد. عدم تمرکز در تولید اطلاعات و ضعف در انتشار آنها دو چالش اصلی این حوزه در کشور ما است.

در سال 2012، بانک جهانی نتایج مطالعه‌ای را منتشر می‌کند که روی 87 کشور دنیا و پیرامون برخی از قوانین پایه حکمرانی انجام می‌دهد که بخشی به «تجربه بین‌المللی پیرامون افشای درآمدها و دارایی‌های مسئولین» مربوط می‌شود. در این مطلب مروری گذرا بر دستاوردهای آن پژوهش خواهیم داشت.

آن‌چه در ادامه‌ می‌آید ترجمه‌ای است از گزارش موسسه‌ی مطالعات امنیت قاره‌ی آفریقا که در آن به بررسی افشای عمومی اموال و دارایی‌های مسئولین بر تغییر فرهنگ و درمان و پیشگیری از فساد می‌پردازد. در این گزارش اشاره‌ی کوتاهی به تجربه‌ی برخی دیگر کشورها هم شده است. اصل مقاله در سایت موسسه مطالعات امنیت قابل مطالعه است.

نیم‌نگاهی به ضرورت مبارزه با فساد و نیز افزایش اعتماد عمومی به مسئولین، و نیز بررسی تجارب بین‌المللی، جای تردیدی را نسبت به ضرورت وجود قانونی ناظر به «ثبت و اعلام عمومی فهرست درآمدها و دارایی‌های مسئولین و کارگزاران جمهوری اسلامی ایران» باقی نمی‌گذارد. در این مطلب، شفافیت برای ایران تلاش نموده است تا با بررسی تجارب بین‌الملی، متن پیشنهادی اولیه‌ای را در این حوزه تدارک ببیند. امیدواریم این متن دستمایه ملاحظه، ارزیابی و استفاده حقوقدانان و نیز سیاست‌گذاران این عرصه قرار گیرد.