اندیشکده «شفافیت برای ایران»

چابک‌سازی حاکمیت یکی از دغدغه‌های مهم و نوین جمهوری اسلامی ایران است امّا بسیاری از تحلیل‌گران، تنها راه چابک‌سازی حاکمیت را کوچک‌سازی در قالب خصوصی‌سازی بخش‌های متنوع آن عنوان می‌کنند. تجربیات متعددی بیان می‌کنند، خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه به جای آنکه قدرت را به سمت مردم سوق دهند، آن را به افراد و گروه‌های به خصوصی واگذار می‌کنند که در نهایت منجر به ایجاد الیگارشی‌ها و طبقه‌هایی بسیار قدرتمند و غیرپاسخگو می‌شوند. امّا امروزه با استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی نوین، روش‌های جدیدی برای واگذاری وظایف حاکمیتی به مردم ایجاد شده‌اند که قدرت را به جای طبقات خاص، به صاحبان اصلی آن، یعنی عموم مردم می‌سپارند.

در سال 2013، هیات مدیره خیریه‌های آژانس مالیات کانادا (CRA) تمام داده‌های بازگشتی اطلاعات خیریه ثبت‌ شده T3010 از سال 2000 را از طریق پورتال اطلاعات دولت با مجوز داده تجاری باز، باز نمود. از این مجموعه داده برای شناسایی بخش غیر دولتی، بهبود حمایت از طریق ایجاد فهم مشترک میان تنظیم‌کنندگان و سازمان‌های خیریه و ایجاد محصولات اطلاعاتی برای اهداکنندگان، جمع‌آوری‌کنندگان اعانه و دریافت‌کنندگان کمک‌های مالی استفاده شد.

امروزه با گسترش ابزارهای ارتباط جمعی راه‌حل‌های ساده و در دسترسی برای اطلاع از اخبار یک حوزه و یا طرح سوالاتی پیرامون یک حوزه به وجود آمده است. در ادامه قصد داریم شما را با سه ابزار متداول برای حضور در بین فعالین و اطلاع از آخرین اخبار  این حوزه آشنا کنیم.

وزارت امور خارجه سوئد و آژانس توسعه همکاری‌های بین‌المللی سوئد (SIDA) مجموعه داده‌ای را برای داده حاکمیتی باز ایجاد کرده‌اند. وبسایت نشان می‌دهد که کمک‌های مالی چه وقت، به چه کسی و چرا پرداخت‌ شده‌اند و نتایج آن‌ها چه بوده است. دیده شد که این اصلاحات به یک قدرت مهم برای افزایش شفافیت و پاسخگویی در توسعه همکاری در سطح بین‌المللی و افزایش همکاری و مشارکت افراد بیشتر در توسعه سیاست سوئد تبدیل‌ شده است.

در سال 2005، آژانس ملی محیط‌زیست (NEA) از طریق یک وبسایت که در حال حاضر معمولاً با نام ”وبسایت دانگ “ شناخته می‌شود شروع به اشتراک‌گذاری اطلاعات محل مبتلایان به دانگ و نیز اطلاعات بیماری و اقدامات پیشگیرانه آنلاین نمود. از آن زمان به بعد نقشه خوشه‌ای داده محور NEA تکامل‌ یافته و بخشی جدایی‌ناپذیر از مبارزه با بیماری همه‌گیر دانگ در سال 2013 شد.

اطلس کسب و کار پایگاهی است که توسط دفتر تجزیه و تحلیل شهردار ((the Mayor’s Office of Data Analytics (MODA) برای کاهش شکاف اطلاعاتی تحقیقات بازار میان کسب و کارهای کوچک و بزرگ در نیویورک طراحی ‌شده است. این ابزار، دسترسی کسب و کارهای کوچک به داده‌ای با کیفیت در مورد شرایط اقتصادی یک محله مشخص را فراهم می‌سازد و به آن‌ها برای تصمیم‌گیری در مورد محل ایجاد یک کسب و کار جدید و یا گسترش کسب و کار فعلی کمک می‌کند.

سازمان "حمل و نقل برای لندن" (TfL) با احتیاط زیادی وارد حوزه داده باز شد. اما اکنون، پنج سال از زمان شروع انتشار مجموعه داده کلیدی آن می‌گذرد، که بیشتر به صورت بلادرنگ بوده است و تعداد نرم‌افزارهای کاربردی که بر اساس این داده نوشته شده‌اند، به صدها مورد می‌رسد و به دست میلیون‌ها نفر از کاربران حمل و نقل لندن رسیده‌اند و باعث ده‌ها میلیون پوند صرفه‌جویی در زمان بر اساس مبنای مشتری و با سرمایه‌گذاری نسبتا اندک شده‌اند. اکنون تفکر داده باز در درون سازمان "جای گرفته" است و تجربه TfL با داده باز باعث شده مسئولان حمل و نقل سایر کشورها نیز از آن پیروی کنند.

ابزاری که با هدف افزایش شفافیت مالی دولت فدرال برزیل از طریق داده‌های بودجه دولت باز ایجاد شده است. از آنجا که در دهه گذشته کیفیت و کمیت اطلاعات روی پورتال بهبود یافته، در حال حاضر پورتال شفافیت یکی از ابزارهای اصلی مبارزه با فساد در این کشور است که هر ماه به ‌طور میانگین ۹۰۰هزار بازدیدکننده مستقل دارد. بعد از پورتال شفافیت برزیل، دولت‌های محلی در سراسر برزیل و سه کشور دیگر آمریکای لاتین طرح‌های شفافیت مالی مشابهی را الگوی کار خود قرار دادند.

در فوریه سال 2011، زلزله شدیدی کرایست چرچ را لرزاند و 185 کشته برجای گذاشت و موجب بروز اختلال و آسیب قابل ‌توجه در بخش‌های وسیعی از شهری شد که پیش‌تر توسط زلزله دیگری تضعیف‌ شده بود. در واکنش به این زلزله، داوطلبان و مقامات در سازمان‌های امدادرسانی با استفاده از داده‌باز، ابزار منبع باز، به اشتراک‌گذاری داده‌های مطمئن و جمع‌سپاری موفق به ارائه مجموعه خدمات و سرویس‌های موردنیاز برای مقابله با این شرایط اضطراری شدند. این اقدامات عبارت بودند از: یک نرم‌افزار وب، حاوی اطلاعات اضطراری جمع‌سپاری شده که در 48 ساعت اولیه پس از زلزله، ۷۰ هزار بازدیدکننده داشت.

در ژانویه 2011، اسلواکی روش حکومتی بی‌سابقه‌ای از باز بودن را معرفی کرد که لازمه آن انتشار آنلاین تمام اسناد مربوط به خرید عمومی (ازجمله رسیدها و قراردادها) که اعتبار قراردادهای دولتی مشروط به انتشار آن‌ها بود. در حال حاضر بیش از 2 میلیون قرارداد آنلاین ثبت‌شده و به نظر می‌رسد این اصلاحات تأثیر بسیار زیادی بر فساد و فضای کسب‌وکار و برداشت‌ها از فساد داشته است.

بنیان مفهوم دولت باز بر پیشرفت‌های اخیر در فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی قرار دارد. از همین رو این فناوری به عنوان توانمندساز، بسیاری از مواردی که زمانی غیر قابل اجرا بودند را ممکن و عملی نموده است. بسیاری از فعالیت‌ها که منجر به افزایش بوروکراسی، کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های دولت می‌شدند، با استفاده از این فناوری‌ها قابلیت این را یافته‌اند که بوروکراسی را کاهش داده، بهره‌وری را افزایش داده و در هزینه‌های دولت به طور چشمگیری صرفه‌جویی نمایند. مؤسسه کدنویسی برای آمریکا در پی استفاده از مهارت برنامه‌نویسی در جهت مصالح عمومی مردم و تغییر در روش‌های منسوخ شهرداری‌ها و دولت‌های محلی است. این مؤسسه در سال 2009 با هدف تولید برنامه‌های نرم‌افزاری منبع باز شکل گرفت و دولت آمریکا از آن پشتیبانی به عمل آورد.

در سال 2011 بیانیه حکومت‌باز توسط 65 کشور مورد امضا قرار گرفت که در آن دولت‌ها به اجرای تعهداتی در زمینه‌های افزایش دسترسی به اطلاعات فعالیت‌های دولت، پشتیبانی از مشارکت مدنی، پیاده‌سازی بالاترین استانداردهای صداقت حرفه‌ای در سراسر ادارات و افزایش دسترسی به فناوری‌های جدید برای شفافیت و مسئولیت‌پذیری پایبند شدند. در این مطلب، این بیانیه را به همراه مطالب دیگری همچون شاخص داده‌باز، برنامه دولت ایالات متحده در زمینه داده باز و ...، مطالعه خواهید کرد.

دولت‌ها به این عقیده رسیده‌اند که شهروندان کنجکاو می‌توانند منبع دیجیتال قدرتمندی باشند و نفس حیات‌بخشی به سیستمهای قدیمی ‌بدمند. وقتی به دولت‌ها و فناوری فکر می‌کنیم، تصویری که به ذهن می‌آید، بیشتر شبیه به کامپیوترهای سنگین و یک نوار قرمز است، نه نوآورهای زیرکانه. اما همه چیز در حال تغییر است. افرادی که لباس جین پوشیده‌اند، راه خود را به دولت باز کرده‌اند و شروع به متحول کردن همه چیز نموده‌اند.