اندیشکده «شفافیت برای ایران»

در ادامه فیلم کامل این برنامه به همراه پلی بک های پخش شده در برنامه قابل مشاهده و دریافت خواهد بود.

به دلیل گستره عظیم تجارب و مصادیق موجود درباره شفافیت نظام سلامت، مدلی جامع و مانع برای تقسیم بندی و نظم دهی این تجارب تهیه شد بصورتیکه امکان استفاده از این مدل در حوزه‌های دیگر نیز وجود دارد.

مشکل کمبود مقطعی دارو در ایران منجر به ایجاد سامانه‌ای به نام «سامان دارو» شده است که می‌توان با استفاده از آن، داروخانه‌هایی که داروی مدّنظر را دارند شناسایی کرد سپس به داروخانه مراجعه نمود. در این مطلب به معرفی این سامانه و بررسی نقاط قوت و ضعف آن و ارائه پیشنهاداتی جهت ارتقاء آن پرداخته می‌شود.

از آنجایی که خدمات سلامت کالای بی­‌کشش به شمار می‌­آیند، ارائه­‌دهندگان خدمات سلامت می­توانند قیمت خدمات را تا جای ممکن افزایش دهند و مردم راهی به جز خرید خدمت ندارند. یکی از تاکتیک­ها برای کاهش دادن مخارج، افزایش شفافیت قیمت در خدمات سلامت با هدف کاهشِ کلّی قیمت­ها است.

در مطلب شماره یک، از پنج بخش وبسایت NHS.uk به چهار بخش آن بصورت اجمالی پرداخته شد. در ادامه به بخش پنجم این وبسایت که به نوعی مهمترین قسمت سایت نیز می‌باشد پرداخته می‌شود.

همواره مشارکت در امر تأمین سلامت فردی و اجتماعی یکی از اهداف نظامهای سلامت بوده و هست. در جمهوری اسلامی ایران با شکل گیری شبکه های بهداشت و نظام ارجاع تا حدی به این نیاز پاسخ گفته شد. در سالهای اخیر نیز یکی از اهداف طرحهایی مانند پزشک خانواده، افزایش مشارکت مردم در امر بهداشت بوده که متأسفانه در عمل با موفقیت چشمگیری مواجه نشده است. ایجاد شبکه‌های بهداشت گرچه از نوآوریهای درخور نظام سلامت ایران در زمان خود بوده امّا از اقتضائات مربوط به آن زمان پیروی می‌کرده است بنابراین امروزه با وجود فناوریهای اطلاعاتی نوین، باید شیوه‌های جدیدی برای مشارکت مردم اتخاذ گردند. نظام طبّ ملّی انگلستان (NHS) یکی از پیشگامان در این عرصه میباشد. وبسایت NHS.UK یکی از وبسایتهای اصلی زیرمجموعه طب ملی انگلستان است که خود را با عنوان «انتخاب (Choice)» معرفی میکند.

در کشورهایی مانند انگلستان که ارائه خدمات سلامت ملّی و دولتی است و مردم از لحاظ هزینه­‌های سلامت دچار مشکل نیستند، شفافیت نظام سلامت توانسته در حیطه‌­های دیگری مثمر ثمر گردد. با انتشار اطلاعات نرخ مرگ و میر جراحان قلب در انگلستان، میزان این مرگ و میر به 50درصد کاهش یافت.

هرساله حدود 3,000 میلیارد دلار امریکا در بخش سلامت هزینه می‌شود که اکثر این مبلغ از منبع مالیات مردم تشکیل می‌شود. این حجم عظیم تراکنش مالی، جذابیت زیادی برای سوء استفاده ایجاد می‌کند. تنوع سیستمهای ارائه خدمت در جهان، کثرت مشارکت کنندگان در ارائه خدمت، عدم وجود گزارشهای مناسب از ارائه‌ی خدمت در بسیاری از کشورها و پیچیدگی در تشخیص و متمایز کردن فساد، ناکارآیی و اشتباهات از یکدیگر توان برآورد دقیق تمام فسادهای موجود در این بخش در تمام جهان را سخت می‌کند. امّا حجم این فساد هم در کشورهای فقیر و هم غنی، بسیار گسترده است. در ایالات متحده که بیشترین هزینه را در بخش سلامت می‌کند، دو برنامه‌ی بزرگ این کشور یعنی مدیکیر و مدیکید برآورد کرده‌اند که 5 الی 10 درصد از بودجه آنها در پرداختهای اضافی مفقود شده است. در کمبوجیه شاغلینی که در مصاحبه برای گزارش جهانی فساد سال 2006 شرکت کردند برآورد کردند که بیش از 5درصد بودجه سلامت حتّی قبل از اینکه از دولت مرکزی خارج شود بر اثر فساد از بین رفته است!

همواره اختلاف طبقاتی یکی از بزرگترین موانع دستیابی به عدالت اجتماعی بوده است. «مارکس» ^[1] در نظریه «آگاهی طبقاتی» خود معتقد بود در نظام اجتماعی فئودالی، مردم تحت فرمان یک فئودال بودند و به دلیل بزرگی زمین‌های فئودالها و عدم ارتباط رعایا با یکدیگر، آگاهی طبقاتی شکل نمی­گرفت. امّا در جوامع صنعتی بر خلاف جوامع فئودالی، مردم به دلیل کار کردن در کنار یکدیگر از اوضاع اطرافیان خود آگاهی می­‌یابند و این آگاهی از اختلاف طبقاتی منجر به انقلابهای مدنی می­گردد. آگاهی طبقاتی همان مفهومی است که ما از آن با عنوان «شفافیت» یاد می­کنیم؛ امّا این بار نه برای ایجاد انقلاب بلکه برای جلوگیری از نارضایتی و ایجاد اعتماد مردم به دولت­ ها.

آمارنامه دارویی مجموعه‌ای از اطلاعات فروش داروها است که توسط سازمان غذا و دارو و با جمع‌بندی اطلاعات ارسالی شرکت‌های پخش، تهیه و به متقاضیان (مدیران شرکتهای دارویی و سایر ذینفعان) ارائه می‌شود. این آمار از سال ۱۳۶۳ از منابع مهم برنامه‌ریزی دارویی ایران بوده است.

«کتاب آبی مراقبتهای سلامت» شرکتی خصوصی در ایالات متّحده امریکاست که در سال 2008 جهت ایجاد شفافیت در قیمت خدمات سلامت و آگاهی مشتریان از هزینه­ ای که باید بابت خدمات بپردازند تأسیس شد.^[1] این شرکت ابزاری برای شفافیت هزینه معاینه(ویزیت) پزشکان، عمل­ها و تجویزها را به کاربران خود ارائه می­کند. «کتاب آبی مراقبتهای سلامت» خدمات خود را برخط و از طریق نرم­ افزارهای Android و iOS عرضه می­کند و همچنین نسخه­ ی رایگانی از ابزار جستجوی خود را روی وبسایت برای استفاده بوسیله­ ی کد پستی قرار داده است. نسخه ­ی پولی این برنامه تنها از طریق برنامه­ ی سلامت یا کارفرمای افراد در دسترس می­باشد.^[2]

HealthSparq یک شرکت تابعه از سیستم درمانی Cambia Health است که پایگاهی برخط را جهت خرید خدمات بهداشتی و درمانی در اختیار کاربران قرار می‌دهد. این شرکت با برنامه‌­های کوچک و منطقه‌ای سلامت مشارکت دارد تا برای اعضای خود امکان خریدِ برخط و مقایسه‌ای را فراهم آورد. HealthSparq از داده‌های موجود برنامه­‌ها استفاده می‌کند تا هزینه و زمان خدمات مختلف و نیز هزینه و کیفیت ارائه­‌کنندگان متفاوت را برای کاربران نمایش دهد. همچنین کاربرانی که می‌خواهند از جیب پرداخت کنند می‌توانند از شیوه‌­ی محاسبه پیشنهادی سایت استفاده کنند.

به دلیل تخلفات شرکت‌های دارویی، قوانین جدیدی در راستای شفاف سازی اطلاعات آن‌ها وضع شده‌اند که از آن جمله می­توان به اطلاعات پرداخت شرکت­ها به پزشکان و نیز داده‌های حاصل از مطالعات بالینی اشاره کرد. در قوانین ایالات متحده آمریکا بیشترین سخت‌گیری مربوط به انتشار اجباری اطلاعات پرداخت به پزشکان است امّا داده‌های حاصل از مطالعات بالینی به صورتی داوطلبانه از طرف شرکت­ها افشا می‌گردند. در حالی‌که در اروپا عکس این موضوع صادق است. با وجودی که تعامل بین کادر پزشکی، موسسات درمانی و شرکت‌های دارویی برای منتهی شدن نتایج مطالعات به تولید دارو و نیز اطمینان از تجویز صحیح داروها ضروری و لازم است ، امّا در بسیاری از موارد پرداخت شرکت‌های دارویی به پزشکان، آشکارا با قصد رشوه بوده است.