اندیشکده «شفافیت برای ایران»

مسئولیت‌پذیری و جلوگیری از بروز فساد، همواره مهم‌ترین رکن اداره یک کشور به حساب می‌آید. حال هرچه وظیفه فرد یا افرادی مهم‌تر باشد، این اهمیت بیشتر بروز و ظهور پیدا می‌کند. یکی از وظایف خطیری که در یک کشور باید به بهترین شکل ممکن صورت پذیرد، وظیفه قانونگذاری و نمایندگی در مجلس تقنین می‌باشد. در این گزارش به بررسی اختیارات و وظایف یک نماینده می‌پردازیم تا اهمیت این مسئولیت به خوبی روشن شود و سپس راهکارهایی که موجب کاهش فساد و افزایش مسئولیت‌پذیری در این سمت می‌شود را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مطالعات فراوانی نشان می‌دهد وقتی فردی بداند تحت نظارت است، رفتار آنها به طور گسترده‌ای انطباق‌جویانه و فرمان‌برانه خواهد گردید. زندانیان، وقتی تصور کنند که در هر لحظه تحت نظارت قرار دارند، این مسئله بزرگترین نیرو را در آنها برای فرمانبری و اجابت ایجاد می‌کند. (بحث دیده شدن) از ابزارهای کلیدی کنترل اجتماعی در دنیای مدرن ماست، که در آن دیگر نیازی به سلاح مستبدان (مجازات، زندان، قتل،...) نیست، چرا که نظارت توده زندانی را در ذهن می‌سازد که به مراتب اثربخش‌تر از ابزارهای دیگر انطباق با هنجارهای اجتماعی است، بسیار اثربخش‌تر از نیروی‌های مستقیمی که تاکنون وجود داشته‌اند.

دولت انگلستان بعنوان مرجع رسمی تولید داده‌های سلامت انگلستان اطلاعات را بصورت داده‌باز در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد بنابراین شرکت‌های خصوصی می‌توانند با استفاده از این داده‌های حاکمیتی، خدماتی رقابتی ارائه کنند تا استفاده از این داده‌ها برای عموم مردم تسهیل شود؛ بطور مثال با استفاده از بصری‌سازی (visualizing) داده‌ها و تصاویر و جداول تعاملی (interactive). در ادامه به معرفی یکی از این خدمات به نام find the best پرداخته می‌شود.

در قسمت قبل به بررسی مفهوم شفافیت و مصادیق آن در نظام اداری پرداختیم. در این بخش تلاش می‌­شود تا با بررسی مصادیق مختلف، کارکردهای شفافیت در توانمندسازی فرآیند خط­مشی­گذاری مشخص شود. در این نوشته چهار مصداق مهم و کاربردی ناظر به چرخه خط­مشی اشاره می‌­شود و مورد بررسی و تحلیل قرار می­‌گیرد. البته به این معنا نیست که توانمندسازی خط‌مشی با رویکرد شفافیت تنها منحصر به این چهار مصداق است.

برنامه‌های دولتی بخش سلامت در امریکا، یعنی مدیکر و مدیکید، سامانه‌ای تحت عنوان «HospitalCareData.com» تهیه دیده‌اند که مردم بتوانند از طریق آنها بیمارستان‌های مختلف را در شاخص‌های ویژه‌ای مقایسه کرده و بهترین انتخاب را داشته باشند. در این گزارش به معرفی این سامانه و شاخص‌های آن پرداخته می‌شود.

بند 18 سیاست‌های کلی نظام اداری عبارت است از: «شفاف‌سازی و آگاهی بخشی نسبت به حقوق و تکالیف متقابل مردم و نظام اداری با تأکید بر دسترسی آسان و ضابطه‌مند مردم به اطلاعات صحیح». شفاف‌سازی و آگاهی بخشی نسبت به حقوق و تکالیف مردم و نظام اداری، موادی است که به عنوان یک مقوله مهم در نظام اداری محسوب می‌شود. شفافیت می‌تواند فساد را کاهش داده و زمینه‌های شکل‌گیری فساد را محدود کند، کارایی و کارآمدی نظام اداری را فزونی بخشد و در نهایت کارآمدی سیستم حکومتی کشور را ارتقاء دهد. در همین راستا، بند 19 سیاست‌های کلی نظام اداری عبارت است از: «زمینه سازی برای جذب و استفاده از ظرفیت‌های مردمی در نظام اداری». مشارکت دادن مردم در نظام اداری باعث افزایش سرعت و دقت فرایندهای اداری شده و مشکلات موجود با همکاری مردم بسیار ساده‌تر قابل رفع خواهد بود. اما زمینه‌ساز مشارکت مردم، شفافیت اطلاعات و ارائه اطلاعات می‌باشد. در این نوشته تلاش شده است تا مفهوم شفافیت و مشارکت مردم و راه‌های آن به صورت تفصیلی‌تر مورد بررسی قرار بگیرد.

وب‌سایت carereview.co.jp مربوط به مؤسسه‌ای است که در زمینه‌های رضایت کارکنان و رضایت بیماران پیمایش انجام داده و اطلاعات آن را بصورت داده‌باز منتشر می‌کند و همچنین پردازش و آنالیز اطلاعات و توسعه‌ی سیستم در زمینه‌ی بهداشت و درمان را صورت می‌دهد. این وبسایت سه سامانه با نام‌های «اطلاعات بیمارستانی»، «اطلاعات مراقبت پزشکی»، «اطلاعات منطقه‌ای پزشکی» ارائه داده است که در ادامه به بررسی آنها پرداخته می‌شود.

پارلمان ها متشکل از نمایندگان و وکلای ملل هستند. مردم با انتخاب نمایندگانشان در پارلمان حق دارند تا از نحوه عملکرد آنان اطلاع داشته باشند. یکی از شاخص های شفافیت در پارلمان های دنیا، شاخص شفافیت در بودجه و هزینه های خود پارلمان است. اینکه هر پارلمان چه هزینه هایی داشته است. هزینه های روند های اداری، هزینه های سفرهای خارجی نمایندگان، قراردادها و ... همگی باید برای مردم مشخص و واضح باشد، تا علاوه بر جلوگیری از فساد، زمینه پاسخگویی از نمایندگان در این موضوع ایجاد شود.

هافینگتون پست در مطلبی به بررسی داده باز و جایگاه آن در برنامه‌ی رئیس جمهور بعدی ایالات متحده پرداخته است. در ادامه ترجمه‌ی این مطلب ارائه شده است.

عریضه‌نویسی و یا تقاضای مردم از مجلس نمایندگان سازوکاری بوده است که پیش از این مشابه آن را در کشورهایی نظیر انگلستان و آمریکا مشاهده کرده بودیم. سنت مشارکت مردم در امر حکومت و انگیزه‌ی قوی حکومت برای پاسخگویی به مردم باعث شده است تا پدیده‌ی عریضه‌نویسی اینترنتی به یکی از روش‌های مألوف برای سیاسمتداران در حکومت‌های شفاف تبدیل شود. در ادامه‌ی این گزارش سازوکار مجلس عوام کانادا در عریضه‌نویسی را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

وبسایت NHS.uk یکی از وبسایتهای اصلی زیرمجموعه طب ملی انگلستان است که خود را با عنوان «انتخاب (Choice)» معرفی می‌کند. این وبسایت، مجموعه‌ای از اطلاعات را در مورد ارائه‌دهندگان خدمات بصورت متمرکز، مطمئن، دقیق، به روز و قابل مقایسه در اختیار کاربران قرار می‌دهد تا بتوانند ارائه‌دهندگان مختلف را در این شاخص‌ها با یکدیگر مقایسه کرده و «انتخاب»های درستی داشته باشند. شاخص‌های عمومی این سامانه برای مقایسه‌ی بیمارستان‌ها در ادامه ذکر شده‌اند.

پارلمان ها متشکل از نمایندگان و وکلای ملل هستند. مردم با انتخاب نمایندگانشان در پارلمان حق دارند تا از نحوه عملکرد آنان اطلاع داشته باشند. یکی از شاخص های شفافیت در پارلمان های دنیا، شاخص شفافیت در بودجه و هزینه های خود پارلمان است. اینکه هر پارلمان چه هزینه هایی داشته است. هزینه های روند های اداری، هزینه های سفرهای خارجی نمایندگان، قراردادها و ... همگی باید برای مردم مشخص و واضح باشد، تا علاوه بر جلوگیری از فساد، زمینه پاسخگویی از نمایندگان در این موضوع ایجاد شود.

سامانه‌ی «نظر بیمار» (patientopinion.org.uk) پایگاهی به منظور تجمیع و مطالبه‌ی داستان‌هایی است که عموم مردم در مورد نظام سلامت ملی اسکاتلند (NHS Scotland) تجربه کرده‌اند. این سامانه بصورت جمع‌سپاری، «خوبی»ها و «بدی»های نظام NHS اسکاتلند را تجمیع می‌کند و تجربیات آنها را به مسئولین مربوطه انتقال می‌دهد. طبق آخرین آمار این سامانه، در ماه اخیر 76% از تجربیات و داستان‌های مردم، پاسخ مسئولین را به همراه داشته و 7 درصد از آنها موجب تغییر در این نظام سلامت شده است.