اندیشکده «شفافیت برای ایران»

امروزه نقش دولت الکترونیک در کارآمدی دولت‌ها مورد اتفاق‌نظر است و کمتر کشوری را می‌توان مثال زد که موضوع دولت الکترونیک را در اولویت‌های اقدامات راهبردی توسعه‌محور خود قرار نداده باشد. حتی بسیاری از کشورهای توسعه‌نیافته، دولت الکترونیک را به مثابه روشی برای سیاست‌های توسعه‌ای خود برگزیده‌اند. مسئله محوری این یادداشت آن است که داده‌کاوی چگونه می‌تواند به حل مشکلات اجرائی دولت الکترونیک کمک کند؟ در این یادداشت در پی آن هستیم که نشان دهیم بار اصلی سازماندهی دولت الکترونیک برعهده مفهوم «داده‌کاوی» است.

شفافیت قراردادها و گزارشگران تحلف موضوعاتی هستند که می‌توانند راهکارهای جدی برای پیشگیری، شناسایی و مبارزه با فساد در قراردادهای دولتی باشند. در همین راستا در این پست، تعدادی از مطالب سایت شفافیت برای ایران پیرامون این دو موضوع گردآوری شده‌اند.

ابزاری که در سال 2009 راه‌اندازی شد و اطلاعات جامعی در مورد حامیان قانون 8 کالیفرنیا (California’s Proposition 8) که به دنبال منع ازدواج زوج‌های هم‌جنس‌گرا هستند ارائه کرده است. این سایت اطلاعات را از طریق قوانین افشای مالی کمپین دولت علنی ساخت و آن‌ها را بر روی نقشه گوگل دولت قرار داد. کاربران توانستند نام، مکان تقریبی، مقدار اهداشده در صورتی‌ که در دسترس بود و نیز افرادی که برای حمایت از این طرح پول اهدا کرده بودند را پیدا کنند. Eightmaps نشان می‌دهد چگونه افزایش قابلیت محاسبه و قابلیت استفاده مجدد از داده‌های باز می‌تواند به شیوه‌های غیر منتظره، نگرانی‌هایی در مورد حریم خصوصی برای شهروندان ایجاد کند و منجر به آزار و اذیت و تهدید بر اساس اختلافات سیاسی شود.

شفافیت به‌عنوان راه‌کاری مناسب برای پیشگیری از فساد، باید در نهادهای مختلف پیاده شود. در این راستا، می‌توان با اجرای دستورالعمل‌های شفافیت در شورای شهر به‌عنوان نمونه کوچکی از یک نهاد تأثیرگذار، این سیاست‌ها را به ارگان‌های دیگر بسط داد.

راه‌­های زیادی برای شروع کار با قرارداد باز وجود دارد که از تعهد به آشکارسازی، انتشار، استفاده و تحلیل قراردادهای دولت تا نظارت بر پیاده‌­سازی رویکردها را شامل می‌شود. در اینجا، راهنمای ما برای استفاده از قرارداد باز بر اساس اهداف شما و منابع ما و ابزارهایی که به شما در انجام این کار کمک می‌کنند، ارائه می­‌شود.

در سال 2005، اداره ثبت ساختمان و مسکن دانمارک (Building and Dwelling Register of Denmark) داده آدرس خود را به‌صورت رایگان در اختیار عموم قرار داد. قبل از آن تاریخ، هر شهرداری برای دسترسی و تحویل داده‌هایی که عملاً غیر قابل‌ دسترس بود هزینه جداگانه‌ای دریافت می‌کرد. به‌علاوه، اختلاف معناداری میان محتوای پایگاه داده‌های مختلف به چشم می‌خورد. در یک مطالعه تکمیلی که توسط دولت دانمارک انجام شد در سال‌های 2005 تا 2009 با صرف تنها 2 میلیون یورو، عایدات مالی مستقیم این طرح مبلغ 62 میلیون یورو برآورد شد.

باز کردن اطلاعات آب و هوا از طریق NOAA به‌طور قابل توجهی هزینه‌های اقتصادی و انسانی ناشی از آسیب‌های مرتبط با آب و هوا را از طریق پیش‌بینی کاهش داده است؛ موجب توسعه چند میلیارد دلاری صنعت مالی وابسته به آب و هوا شده است که پیش‌تر به سوابق داده‌های فصلی متکی بود؛ و باعث تسریع در صنعت میلیون دلاری در حال رشد ابزارها و برنامه‌های کاربردی حاصل از داده‌های زمان واقعی NOAA می‌شود.

یکی از موثرترین راه‌های ارتقاء کیفیت عملکرد قوه قضاییه و یکی از کارآمدترین روش‌های مبارزه با فساد در دستگاه قضایی در همه کشورها، «علنی‌سازی» آرای قضات است.
«علنی‌سازی» به این صورت است که با ایجاد یک «سامانه اینترنتی» تمام پرونده‌هایی قضایی که مورد رسیدگی قرار گرفته‌اند - به صورت آزاد و رایگان - در دسترس افکار عمومی گذاشته ‌می‌شود تا شرح حال پرونده و شیوه «استنتاج قاضی» در معرض بررسی و قضاوت عموم قرار گیرد. به واقع در این مُدل، فرض بر این است که وقتی حکمی مورد راستی‌آزمایی و بررسی موشکافانه ناظران - به ویژه حقوقدانان، دانشگاهیان، محققین، دانشجویان حقوق و رسانه‌ها - قرار ‌می‌گیرد،‌ احتمال خبط و لغزش قاضی بسیار کمتر می‌شود.

دولت بریتانیا در سال 2013 همزمان میزبان اجلاس سازمان همکاری باز (OGP) بود و ریاست G8 را نیز به عهده داشت. دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا، از این سکوی مشترک برای شروع تعهد مثبت نسبت به شفافیت مالکیت ذینفع استفاده کرد (شناسایی مالکان واقعی شرکت‌ها که ابزار مهمی در از بین بردن توانایی شرکت‌های محافظ برای پوشاندن فساد مالی بود) که قابلیت مطرح کردن هنجارهای جهانی برای مساله مورد نظر را داشت. در پشت صحنه، ائتلاف گروه‌های جامعه مدنی بر فساد، تقلب، توسعه در خارج از کشور و عدالت مالیاتی تمرکز کرده بود که دستور کار را به کمک پایگاه داده پیشتاز داده شرکتی باز یعنی OpenCorporates به پیش می‌بردند.

لازمه‌ «تمدن نوین اسلامی»، تکمیل مراحل پنج‌گانه‌ی این فرآیند است. پس از «انقلاب اسلامی» و تشکیل« نظام اسلامی»، اکنون در مرحله‌ی تشکیل« دولت اسلامی» هستیم که مبارزه با فساد از مهم‌ترین ارکان آن است.

اعلام عمومی هزینه‌ها و بودجه مجلس وظیفه هر حکومتی محسوب می‌شود و مردم حق دارند که از وضعیت هزینه و بودجه مجلس خود مطلع باشند. در این گزارش مصور، نمونه‌ای از تجارب کشورهای مختلف در شفافیت هزینه‌ها و بودجه‌های مجلس و پارلمان درج شده است.

Gluten-free on the Move یک نرم‌افزار کاربردی است که برنده جایزه شده و برای کمک به افرادی که مبتلا به سلیاک هستند، طراحی شده تا به صورت کاملا جدی رژیم بدون گلوتن خود را که تنها راه درمان این بیماری است، دنبال کنند. این نرم‌افزار، نتیجه موافقتنامه  اشتراک‌گذاری داده بین سازمان سلیاک بریتانیا است که یک انجمن کمک به خود است، و برندبانک که بزرگترین فراهم کننده محتوای دیجیتال برای درگاه‌های خرده فروشی آنلاین است. مشارکت برندبانک و سلیاک بریتانیا، ویژگی‌های مشترک زیادی با دیگر موارد ارائه شده در این گزارش دارد، اما یک تفاوت مهم نشان می‌دهد: داده از نوع داده باز نیست و برندبانک، مجوز آن را برای سلیاک بریتانیا فراهم می‌کند. این مورد در این گزارش مطرح شده است تا اهمیت در نظر گرفتن حقایق واقعی در زمان ارزیابی تاثیر داده باز را نشان دهد. کسانی که تاثیرات داده باز را بررسی می‌کنند باید آماده مطرح کردن این سوال باشند: آیا این تاثیرات فقط به این دلیل روی می‌دهند که داده باز است؟ چه چیزی درباره این مجموعه داده می‌توان گفت که در این تاثیرات مشارکت می‌کند؟

چابک‌سازی حاکمیت یکی از دغدغه‌های مهم و نوین جمهوری اسلامی ایران است امّا بسیاری از تحلیل‌گران، تنها راه چابک‌سازی حاکمیت را کوچک‌سازی در قالب خصوصی‌سازی بخش‌های متنوع آن عنوان می‌کنند. تجربیات متعددی بیان می‌کنند، خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه به جای آنکه قدرت را به سمت مردم سوق دهند، آن را به افراد و گروه‌های به خصوصی واگذار می‌کنند که در نهایت منجر به ایجاد الیگارشی‌ها و طبقه‌هایی بسیار قدرتمند و غیرپاسخگو می‌شوند. امّا امروزه با استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی نوین، روش‌های جدیدی برای واگذاری وظایف حاکمیتی به مردم ایجاد شده‌اند که قدرت را به جای طبقات خاص، به صاحبان اصلی آن، یعنی عموم مردم می‌سپارند.