اندیشکده «شفافیت برای ایران»

مفهوم شفافیت «ما به ازای ملموس و مشخص خارجی» ندارد و مفهومی بسیار انتزاعی است. در واقع ماهیت شفافیت به واسطه ماهیت اجتماعی و «بین‌الاذهانی‌اش»، بسیار وابسته به مصادیقی است که بر آن گران‌بار (overload) می‌شود. مشکل آنجایی دشوارتر می‌شود که مصادیق بیرونی شفافیت روز به روز افزون می‌شود (که ناشی از تأثیر فراوان فناوری بر شفافیت است). لازم به ذکر است که این ویژگی‌ها، اختصاصی شفافیت نیست و از این حیث با انبوهی از مفاهیم مهمی نظیر «عدالت» و «رشد» مشابه است.

میلیون‌ها ایرانی سال‌هاست که منتظر اتفاقی مهم و راهگشا در فرایند‌های اداری به نام دولت الکترونیک هستند که شعار آن همواره توسط دولت‌ها سر داده شده است. این انتظار طولانی، توقعات را از مفهومی به نام دولت الکترونیک مغشوش و از دایره‌ی واقع‌گرایی و تعریف صحیح آن خارج کرده است، همچنین نتایج ناخوشایندی را نیز دربرداشته است. از یک سو شهروندان و مردم که با بزرگتر و پیچیده‌تر شدن جامعه به دنبال راه برون شویی از چنگال بوروکراسی ناکارای دولتی بوده و با حجم و شتاب توسعه و همه‌گیر شدن ابزارهای ارتباطی هر روز ناراضی‌تر می‌شوند و از سویی دیگر دستگاه‌های دولتی تحت فشار این تقاضای طبیعی به علاوه ابهام در سیاستگذاری و اجرای دولت الکترونیک توسط دولت و سازمان فناوری اطلاعات به عنوان متولی اصلی این حوزه، مجبور به ارایه خدمات الکترونیک ناموزون و معوجی به شهروندان شده‌اند. در واقع عدم فهم صحیح سیاستی از این موضوع باعث فرو کاسته شدن دولت الکترونیک به ارایه خدمات الکترونیکی نامنظم دولتی شده است.

امروزه دولت الکترونیک از یک مفهوم علمی ‌و انتزاعی یا یک خدمت و کالای لوکس فاصله گرفته و مدت‌هاست به یکی از بدیهی‌ترین الزامات حکمرانی در دنیای مدرن تبدیل شده و از حقوق مسلم شهروندی در اکثر کشورها قلمداد می‌شود.

در مطلب قبل، به معرفی چیستی حکومت باز، داده باز و شفافیت پرداختیم. در این مطلب، حکومت باز و تأثیر آن در تغییر ساختارهای حکومت را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

چابک‌سازی حاکمیت یکی از دغدغه‌های مهم و نوین جمهوری اسلامی ایران است امّا بسیاری از تحلیل‌گران، تنها راه چابک‌سازی حاکمیت را کوچک‌سازی در قالب خصوصی‌سازی بخش‌های متنوع آن عنوان می‌کنند. تجربیات متعددی بیان می‌کنند، خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه به جای آنکه قدرت را به سمت مردم سوق دهند، آن را به افراد و گروه‌های به خصوصی واگذار می‌کنند که در نهایت منجر به ایجاد الیگارشی‌ها و طبقه‌هایی بسیار قدرتمند و غیرپاسخگو می‌شوند. امّا امروزه با استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی نوین، روش‌های جدیدی برای واگذاری وظایف حاکمیتی به مردم ایجاد شده‌اند که قدرت را به جای طبقات خاص، به صاحبان اصلی آن، یعنی عموم مردم می‌سپارند.

امروزه شفافیت یکی از واژه‌های پر کاربرد توسط مسئولین و رسانه‌هاست و مردم نیز در مورد آن صحبت‌های بسیاری شنیده‌اند. امّا از آنجایی که شفافیت مفهومی «بدیهی» تلقّی می‌گردد، افراد از کنار تعریف آن می‌گذرند و به ابعاد مختلف آن نمی‌پردازند و این موضوع تا آنجا پیش رفته است که شفافیت با وجود کاربرد فراوان، به مفهومی گنگ تبدیل شده است.

فساد، یک پدیده عمیق و چند وجهی است که به سادگی قابل تعریف نیست. اما وجود یک واژه‌نامه فساد می‌تواند مفاهیم مرتبط با فساد را روشن‌تر کند. سازمان شفافیت بین‌الملل، واژه‌نامه فساد را در سایت خود منتشر کرده است.

اکوسیستم داده‌باز تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که شناسایی این عوامل، گام مهمی برای طراحی و ارتقای این اکوسیستم می‌باشد. در این مطلب به صورت خلاصه و با استفاده از مقالات و پژوهش‌های این حوزه، عواملی که بر اکوسیستم داده‌باز مؤثرند، معرفی خواهند شد.

ایده اصلی استفاده از پلتفرم برای ارائه خدمات دولتی، از بخش خصوصی، مخصوصا کسب و کارهای اینترنتی اخذ شده است. معرفی کنندگان این ایده معتقدند که به کارگیری تفکر پلتفرمی موجب تحول در رویکرد دولت به خدمات عمومی و در نتیجه بهبود کیفیت خدمات دولتی و در عین حال کاهش هزینه خواهد بود. در بخش پنجم از سلسله مباحث دولت به مثابه بستر، به معرفی تفکر پلتفرمی خواهیم پرداخت و درسهایی از کسب و کارهای اینترنتی جهت استفاده در دولت را مرور خواهیم کرد.

از جمله موارد آسیب‌زا در فضای سیاسی- رسانه‌ای کشور پیرامون کلان‌حوزه‌ی شفافیت، نام بردن از اتفاقات مختلف خوب یا بد ذیل عنوان کلی شفافیت است. حال آن‌که شفافیت خود به مثابه‌ی یک‌ کلان‌حوزه در بردارنده‌ی مؤلفه‌ها، بخش‌ها و روش‌های مختلفی است که آگاهی از آن‌ها برای فعالین‌ شفافیت، ضروری است. شناخت روش‌های مختلفی چون شفافیت ساختاری، افشاگری و گزارشگری تخلف برای فعالین حوزه‌ی شفافیت در سراسر کشور و البته عموم مردم برای تشخیص سره از ناسره در فضای ناشفاف و غبارآلود رسانه‌ای کشور ضرورتی انکار ناشدنی است. با توجه به سوالات پرتکرار فعالان محترم شفافیت در گروه تلگرامی مجمع شفافیت برای ایران، بر آن شدیم در یادداشت مختصری ضمن مرور تعاریف سه‌گانه‌ی «شفافیت»، «افشاگری» و «گزارشگری تخلف» مهم‌ترین شباهت‌ها و تفاوت‌های این سه را در 8 محور برشماریم. توجه داشته باشید استفاده‌ی غلط و نابجا از مفاهیم سه‌گانه‌ی زیر در مواجه شدن با مسائل و مصادیق مختلف، موجب خسارت و از بین رفتن بار اجتماعی مفهوم درست و صحیح شفافیت خواهد شد و اثرگذاری آن را از بین خواهد برد. از شما فعالین محترم جبهه‌ی شفافیت دعوت می‌کنیم ضمن مطالعه و دقت در مختصر پیشرو، با نظرات، پیشهادات و انتقادات خود چون همیشه یاری‌گر ما در بهبود مطالب ارائه شده باشید.

جاناتان گِرِی می‌گوید پیامدهای اجتماعی و سیاسی بسیاری در مورد چگونگی ایجاد و استفاده از داده‌ها در زندگی جمعی قرن 21 وجود دارد. اگر از داده به درستی استفاده شود، می‌تواند شکوفایی انسان، پیشرفت روند اجتماعی و تقویت دموکراسی را تسهیل کنند. البته برای این امر بازنگری سیاست‌های داده مورد نیاز است.

چه چیزی داده باز حساب می‌شود؟ فرق داده و داده باز در چیست؟ در این پست مفاهیم اولیه از داده تعریف و بررسی می‌شوند.

در یک تقسیم‌‌بندی کلی می‌توان حوزه‌ی شفافیت را به دو حوزه کلی تقسیم کرد: شفافیت سیاسی (حاکمیتی) و شفافیت اطلاعاتی (اقتصادی). در شفافیت سیاسی (حاکمیتی) عمده تمرکز بر مبارزه با فساد، مسئولیت‌پذیر و پاسخگو کردن مسئولین یک کشور است. اما وقتی حاکمیت از نظر پیکره خود سالم شد، برای حسن رفتار و عملکرد، نیازمند شناخت مناسبی از محیط پیرامونی خود است. در این مطلب کوشیده‌ایم تا با تفکیک شفافیت اقتصادی و شفافیت سیاسی نگاه جامعی به مفهوم شفافیت داشته باشیم.