اندیشکده «شفافیت برای ایران»

به دنبال پایان یافتن آپارتاید، دولت تازه تأسیس آفریقای جنوبی تدوین پیش‌نویس قانون اساسی مشارکتی را شروع کرد. در عین عدم وجود پیشینه در زمینه دموکراسی مبتنی بر قانونی اساسی و وجود مبانی قانونی محدود در زمینه حقوق بشر، این کوشش گسترده به‌دنبال دریافت نظر شهروندان درباره محتوا و ساختار قانون اساسی پس از آپارتاید در این کشور بود. براساس این فرضیه که «تدوین قانون اساسی باید شفاف، باز و معتبر باشد»، دولت تلاشی سراسری در کشور را شروع کرد تا ورودی شهروندان را به‌دست آورد.

عملکرد بودجه یعنی اینکه چقدر از آنچه در قانون بودجه مصوب شده است،  درعمل محقق می‌شود. آمار روند عملکرد بودجه، اولا نشان‌دهنده میزان احترام به قانون و مردم، ثانیا نشان‌دهنده قابل اتکا و تفسیر بودن و ثالثا نشان‌هنده میزان توانایی یا خواست دست اندرکاران بودجه در پیش‌بینی ارقام است. توجه کنیم که بودجه مهم‌ترین سند سیاستگذاری سالیانه کشور است و در نتیجه، محترم بودن و قابل اتکا و تفسیر بودن آن مهم است. زیرا بودجه به عنوان طرح عملکرد مالی دولت به عاملان اقتصادی، سیاسیون، مردم و … نشان می‌دهد که دولت از لحاظ اقتصادی و مالی برای سال َآینده چه برنامه‌ای دارد و چگونه جهت‌گیری خواهد کرد.

شورای شهر تهران با زحمات اعضای شورای جدید و به ویژه خانم دکتر آروین، شفاف‌ترین نهاد کشور محسوب می‌شود. میزان تحقق شفافیت در شورای شهر تهران از شهریور 1396، خبر از سرعت قابل توجه تحقق شفافیت در این شورا می‌دهد. این سرعت نمایانگر اهمیت بالای شفافیت برای شورای شهر پنجم است. اما تا رسیدن به شفافیت کامل فاصله زیادی وجود دارد. در ادامه، مسیر رسیدن به شفافیت کامل و وضعیت کنونی شفافیت شورای شهر تهران را مشاهده می‌کنید.

هرساله دولت‌ها میلیاردها دلار وجوه مالیات‌دهندگان را جمع‌آوری و هزینه می‌کنند و شهروندان این حق را دارند که بدانند دولت پول آن‌ها را چگونه جمع‌آوری و به چه نحوی مصرف می‌کند. در راستای توانمندسازی شهروندان برای آگاهی از اینکه دولت‌هایشان چگونه دارایی‌های آنان را جمع‌آوری و مصرف می‌کنند، آن‌ها نیازمند دسترسی به این گزارش‌‏های بودجه هستند. شفافیت مالی، مباحثات آگاهانه‏‌تر سیاست‏گذاران و مردم را دررابطه با طراحی و نتایج سیاست‌های مالی ممکن می‌سازد و درنتیجه، پاسخ‎گویی در قبال اجرای آن‌ها را ایجاد می‌کند.

راهکار رایج دستگاه‌های اداری برای حل مسائل کشور، محول کردن پروژه‌ها به افراد و گروه‌هایی است که عمدتاً این معاملات در قالب عقود اجاره، بیع و یا جعاله‌ی خاص صورت می‌گیرد. طی گذشت این سال‌ها تجربه نشان داده است که این فرآیند، علاوه بر روند فسادزای آن، بسیار پرهزینه است. می‌توان یک «مسابقه حکومتی» برمبنای «جعاله‌ی عام» را جایگزین رویکرد مرسوم کرد. در این مسیر، تجربه‌ی موفق دیگر کشورها در برگزاری روشی نوآورانه به نام چالش ( CHALLENGE) بسیار مفید و کاربردی است.

آیین‌نامه‌ای در سال 2009 به‌عنوان مجموعه‌ای از اصول راهنما تصویب شد که به‌منظور آگاهی‌بخشی در مورد استفاده دولت کرواسی از فرآیندهای مشارکت شهروندان در وزارتخانه‌های ملی بود. «هدف نهایی این قانون، تسهیل تعامل با شهروندان و نمایندگی عموم مردم در فرآیندهای دموکراتیک، و تشویق مشارکت فعال‌تر شهروندان در زندگی اجتماعی است».

تشکیل دو سازمان جدید «اداری-استخدامی» و «برنامه و بودجه» بازتعریف وظایف و کارکردهای اساسی این دو سازمان را ضروری می‌کند. پیشرفت‌های فناوری، آن‌چنان مفهوم و کارکردهای دولت مدرن را تغییر می‌دهد که می‌توان از آن به عنوان علت شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «دولت اطلاعاتی» یاد کرد.

یکی از کارآمدترین روش‌ها برای مقابله با فساد در عرصه مدیریت شهری [شورای شهر و شهرداری] و احیا و ارتقا سطح اعتماد متقابل مردم و شورای شهر بهره‌گیری از ابزارهای شفافیت است. این روش با کمترین هزینه می‌تواند علاوه بر ایجاد مزایای اقتصادی بالا و کاهش هزینه مبادله، موجب ارتقا سطح اعتماد متقابل مردم و مدیریت شهری شود. ایجاد کنترل و نظارت عمومی بر فرآیندهای مدیریت شهری و عملکرد شورا نیز از دیگر مزایای کلیدی طرح حاضر است.

در سال 2014، سازمان کد برای آفریقای جنوبی که یک سازمان غیر انتفاعی در آفریقای جنوبی است و در فضای داده ­باز فعالیت می­‌کند، مجموعه داده تقریبا ناشناخته­‌ای را از وب­سایت وزارت بهداشت گرفت و برنامه کاربردی ثبت قیمت دارو (MPRApp,mpr.code4sa.org) را ایجاد کرد که یک ابزار آنلاین است و به بیماران اجازه می‌­دهد قیمت­‌های دارو را با هم مقایسه کنند. MPRApp همچنین به بیماران اجازه می‌­دهد تا هزینه داروهای تجویز شده توسط پزشک را با داروهای دیگر (مثلا عمومی) که حاوی ترکیبات مشابه هستند، مقایسه کنند. این برنامه به بیماران کمک می­‌کند تا تأیید کنند که داروخانه­‌ها از آن‌ها هزینه اضافی نمی‌­گیرند و صرفه‌جویی در هزینه برای بیماران و جامعه بدون تأثیرگذاری بر کارآمدی خدمات انجام می‌­شود.

اخیرا مطلبی در برخی کانال‌های تلگرامی منتشر می‌شود که کنگره آمریکا طرحی را در راستای شفافیت دارایی‌های مسئولین ایران تصویب نموده است. این مطلب سوالاتی را به ذهن متبادر می‌کند، نظیر اینکه اگر شفاف‌سازی واقعاً کار خوبی است، چرا آمریکا دنبال ایجاد شفافیت در دارایی‌های مسئولین کشور ماست؟ در ادامه چند نکته‌ای در این باب ذکر می‌کنیم.

در سال 2012، فنلاند قانون طرح شهروندی را تصویب کرد که شهروندان را قادر می‌ساخت طرح‌های خود را مطرح سازند: «لایحه یا پیشنهادی برای تهیه پیش‌نویس قانونی و توجیه ارائه پیشنهاد». هدف از این قانون، بهبود وضعیت دموکراسی مستقیم در این کشور بود.

در این روزها، بحث بودجه در بین مردم و سیاسیون، تبدیل به بحث روز شده است. در همین راستا، شفافیت برای ایران نیز مطالبی در مورد بودجه، شفافیت بودجه، تجارب و سندها‌ی بین‌المللی و ... آماده کرده است که در ادامه در دسترس می‌باشد.

پلتفرم ریکجاویک بهتر برای تشویق مشارکت شهروندی در فرآیند تصمیم‌گیری به‌کار می‌رود و به شهروندان فرصتی می‌دهد تا ایده‌های خود را در این پلتفرم بارگذاری کنند و به ایده‌هایی رأی دهند(موافق یا مخالف) که جذّاب یا غیرجذّاب هستند. شورای شهر متعهد شده تا هر ماه 15 ایده محبوب را بازبینی کند و شهروندان را از وضعیت اجرای این ایده‌ها آگاه سازد.