اندیشکده «شفافیت برای ایران»

تعارض منافع مهمترین ریشه فساد است. به همین دلیل برای پیشگیری و مبارزه با فساد باید تعارض منافع را کنترل و مدیریت کرد. البته شناخت مصادیق تعارض منافع، اولین گام برای مدیریت صحیح آن است. تعارض منافع هنگامی پراهمیت‌تر می‌شود که در نهادی اتفاق بیافتد که مستقیما با جان و سلامتی مردم در ارتباط است.

اوگاندا جزء کشورهایی است که بدترین سیستم‌ ارائه مراقبت درمانی در جهان را دارند و در نتیجه جزو کشورهایی که ضعیف‌ترین پیامدهای سلامتی را برای شهروندان خود ارائه می‌کنند، محسوب می‌شود. عوامل مختلف در پیامدهای درمانی ضعیف مشارکت دارند، از جمله: نداشتن کارکنان درمانی برای رسیدگی به نیازهای جمعیت در حال رشد، فساد فراگیر در بخش خدمات درمانی، و نبود داده(مثلاً مرتبط با شیوع بیماری، شاخص‌های ارائه خدمات درمانی، و پیامدهای سلامت) که می‌تواند برای قضاوت و اولویت‌بندی آگاهانه به کار رود.

در سال 2014، سازمان کد برای آفریقای جنوبی که یک سازمان غیر انتفاعی در آفریقای جنوبی است و در فضای داده ­باز فعالیت می­‌کند، مجموعه داده تقریبا ناشناخته­‌ای را از وب­سایت وزارت بهداشت گرفت و برنامه کاربردی ثبت قیمت دارو (MPRApp,mpr.code4sa.org) را ایجاد کرد که یک ابزار آنلاین است و به بیماران اجازه می‌­دهد قیمت­‌های دارو را با هم مقایسه کنند. MPRApp همچنین به بیماران اجازه می‌­دهد تا هزینه داروهای تجویز شده توسط پزشک را با داروهای دیگر (مثلا عمومی) که حاوی ترکیبات مشابه هستند، مقایسه کنند. این برنامه به بیماران کمک می­‌کند تا تأیید کنند که داروخانه­‌ها از آن‌ها هزینه اضافی نمی‌­گیرند و صرفه‌جویی در هزینه برای بیماران و جامعه بدون تأثیرگذاری بر کارآمدی خدمات انجام می‌­شود.

تب دنگی از سال 2009 در پاراگوئه همه­‌گیر شده است. وزارت نظارت بر سلامت ملی پاراگوئه، با آگاهی از اینکه این مشکل در نتیجه نبود یک سیستم قوی برای آگاه‌کردن مردم از خطرات مرتبط با دنگی پیچیده­‌تر می­‌شود، داده مربوط به میزان شیوع بیماری دنگی را باز کرد. محققان با استفاده از این داده یک سیستم هشدار اولیه را ایجاد کردند که می‌­توانست شیوع تب دنگی را از یک هفته قبل تشخیص دهد. مدل داده­‌محور می‌­تواند شیوع دنگی در سطح شهر را در هر شهر یا منطقه­ در پاراگوئه تا زمانی که داده مربوط به شیوع بیماری، اقلیم و آب وجود دارد، پیش‌بینی نماید.

بروندی یکی از اولین کشورهای آفریقایی بود که به‌عنوان بخشی از تلاش‌ها برای بهبود پیامدهای بخش بهداشت و عملکرد سیستم‌های مربوطه، تأمین مالیِ مبتنی بر نتایج(RBF) را در بخش خدمات درمانی به‌کار برد. RBF ابزاری است که تأمین مالی توسعه را به نتایج از پیش تعیین‌شده ربط می‌دهد. پرداخت فقط زمانی انجام می‌شود که نتایجی که روی آن‌ها توافق شده است، به‌دست آمده باشند. Open RBF که پلتفرمی برای بازکردن داده مربوط به طرح‌های RBF است، جایگاه مهمی در تلاش‌های وزارت بهداشت بروندی برای معرفی روش RBF و تقویت بیشتر پاسخگویی در بخش خدمات درمانی داشته است. Open RBF ابتدا در سال 2014 معرفی شد. نتایج اولیه آن، مثبت بودند و Open RBF وارد مشارکت طولانی مدّت با دولت شد. همچنین Open RBF در آموزش و برنامه‌های آگاهی ‌بخشی در مورد ایدز نیز در بروندی استفاده شده است.

در سال 2014، بزرگ‌ترین شیوع ابولا در تاریخ، در غرب آفریقا رخ داد. در ابتدا، اطلاعات در مورد ابولا واکنش‌ها در میان جمع‌آوری‌کنندگان داده بسیار متنوع بود و افرادی که توانایی انجام کاری را داشتند قدرت کافی برای کسب اطلاعات مربوطه را نداشتند. سه پروژه – مرکز واکنش ملی به ابولا در سیرالئون (NERC)، تبادل داده بشردوستانه سازمان ملل متحد (HDX) و ابولا GeoNode - کیفیت و دسترسی به اطلاعات مورد استفاده توسط بشردوستان و سیاست‌گذاران برای مقابله با بحران را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشیدند.

اظهار نظر کارشناسی تیم حقوقی اندیشکده «شفافیت برای ایران» در مورد رأی شعبه ۱۲ دیوان عدالت اداری با موضوع توقف اجرای ماده ۷ مصوبه «مدیریت تعارض منافع در شهرداری تهران»

اقدام اخیر شهرداری تهران در انتشار لیست حقوق و مزایای مدیران شهرداری در یک سایت اینترنتی نشان داد که دولت مانع خاصی برای شفاف سازی حقوق و مزایای مدیران در راستای اجرای ماده 29 قانون برنامه ششم توسعه ندارد.

یکی از دغدغه‌های همیشگی شهروندان وجود فساد در شهرداری بوده است. از همین روی شفافیت و پیشگیری از فساد از بزرگترین خواسته‌های مردم از شورای اسلامی شهر در ادوار مختلف بوده است. از طرفی ریشه اصلی فسادهای مالی و اداری موجود در شهرداری «تعارض منافع» است. بدین معنا که فرد یا سازمان در جایگاهی قرار می‌گیرد که در آن، بین منافع شخصی یا سازمانی و منافع شهر تعارضی وجود دارد.

متن پیش‌رو، پیش‌نویس اولیه‌ای برای سیاست‌ داده‌باز در شهرداری‌های کشور می‌باشد. در این سند به ابعاد مختلف یک سیاست از استقرار پورتال تا فرآوری آن توجه شده و به تبیین آن‌ها می‌پردازد.

چندیست که اخبار مرتبط با فیلتر کردن ویز و استفاده از نرم افزار تولید داخلی دال را می‌شنویم. در این نوشته قصد داریم راه حل مبتنی بر داده‌باز را برای حل این موضوع برای شما شرح دهیم.

در سال 2005، اداره ثبت ساختمان و مسکن دانمارک (Building and Dwelling Register of Denmark) داده آدرس خود را به‌صورت رایگان در اختیار عموم قرار داد. قبل از آن تاریخ، هر شهرداری برای دسترسی و تحویل داده‌هایی که عملاً غیر قابل‌ دسترس بود هزینه جداگانه‌ای دریافت می‌کرد. به‌علاوه، اختلاف معناداری میان محتوای پایگاه داده‌های مختلف به چشم می‌خورد. در یک مطالعه تکمیلی که توسط دولت دانمارک انجام شد در سال‌های 2005 تا 2009 با صرف تنها 2 میلیون یورو، عایدات مالی مستقیم این طرح مبلغ 62 میلیون یورو برآورد شد.

نشست تخصصی «الگوهای ایجاد و توسعه شفافیت در بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران» با همکاری معاونت امور تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و اندیشکده «شفافیت برای ایران» در تاریخ 13 شهریور 1398 در موزه آیت الله دکتر شهید بهشتی، برگزار گردید. 

ارزش قراردادهای دولتی در سال، به تریلیون‌ها دلار می‌رسد. طبیعی است که بازاری به این وسعت، همواره دستخوش سوء استفاده‌های مختلف می‌شود. یکی از راهکارهای جلوگیری از این سوء استفاده‌ها، شفافیت قراردادهای دولتی و باز کردن داده‌های این قرارداد‌هاست.

در سال 1396 نسخه اول پیش‌نویس «لایحه شفافیت» در 192 ماده در اقدامی ارزشمند از سوی مرکز بررسی‌های استراتژیک  و معاونت حقوق ریاست جمهوری منتشر شد. اما در مرحله پایانی لایحه‌ای 36 ماده‌ای در تاریخ اول تیرماه 1398 از سوی رئیس‌جمهور محترم به مجلس ابلاغ شد. امری که علی‌رغم پنجره‌های فرصت مختلفی که پیش روی کشور می‌گشاید، با چالش‌هایی نیز مواجه خواهد بود. این گزارش ضمن مقایسه تطبیقی پیش­نویس اول و نسخه ابلاغی لایحه شفافیت، به چند سؤال پاسخ خواهد داد:

1)      لایحه شفافیت در خصوص چیست؟

2)     لایحه شفافیت چه فرصت­هایی به همراه دارد؟

3)     لایحه شفافیت با چه چالش‌هایی روبرو است؟

4)     لایحه شفافیت در نظام حقوقی کشور چه جایگاهی دارد؟

این لایحه تلاشی است برای ایجاد نهادهای سیاسی شفاف که با توزیع و دسترسی به اطلاعات حکومتی و دولتی، زمینه نظارت جمعی را ایجاد کند و تسهیلگر پیشگیری از فساد باشد. این لایحه درصدد کاهش «استتار» اطلاعات سازمانی است. شفافیت به معنای سهیم شدن اطلاعات حاکمیت و عملکرد نظام حکمرانی با مردم و ایجاد یک نظام نظارت عمومی است.

لایحه مصوب هیأت وزیران نسبت به نسخه پیشنهادی تغییرات جدی داشته است. تدوین مبهم برخی از سازوکارها و غفلت از برخی قطعات مهم پازل شفافیت می‌تواند تحقق کامل آن را بی‌نتیجه نماید. حذف بیش از 80 درصد مواد لایحه پیش­نویس اول منجر به حذف برخی از موضوعات مهم از لایحه نهایی حذف شده است. این موارد عبارت­اند از سیاست­های مرتبط با شفافیت تماس­ها، شفافیت سفرهای خارجی، شفافیت دسترسی به اطلاعات خاص (فساد بویژه در نتیجه رانت­های اطلاعاتی شیوع نگران کننده­ای پیدا کرده است)، حمایت از افشاگران فساد و شفافیت سلامت، شفافیت محیط­زیست.

«اندیشکده شفافیت برای ایران» تیرماه 98  با همکاری «مرکز بررسی‎های استراتژیک ریاست جمهوری» در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی لایحه شفافیت» به ارزیابی لایحه تقدیمی دولت دوازدهم به مجلس در این زمینه پرداخته است. 

رئیس جمهور، لایحه شفافیت را که در جلسه 25 اردیبهشت 1398 هیئت وزیران، با هدف ارتقاء سطح شفافیت و تحقق اقتصاد سالم و پویا به تصویب رسید، برای طی تشریفات قانونی، به مجلس شورای اسلامی ارسال کرد. اندیشکده «شفافیت برای ایران» به عنوان تخصصی‌ترین اندیشکده در حوزه شفافیت، ضمن تقدیر از این اقدام شایسته، در یادداشتی به بررسی ابعاد این لایحه پرداخته است. 

در طول مدت اجرای آزمایشی قانون مدیریت خدمات کشوری، بسیاری از اصلاحات در راستای افزایش حقوق یا ایجاد استثنائات برای عده‌ای خاص بوده‌است.چنین رویکردی در لایحه اصلاح و دائمی­‌شدن این قانون نیز باعث ایجاد نقاط ضعفی روشن و پرداخت‌های ناعادلانه و غیر متعارف شده‌­است.

اینوسنتیو یک پلتفرم جمع‌سپاری در حوزه تحقیق و توسعه و حل مسائل علمی است که در سال 2001 تاسیس شده است. این پلتفرم به شرکت‌ها کمک می‌کند تا مسائل و معضلات بخش تحقیق و توسعه خودشان را در اختیار جامعه‌ای متشکل از 40 هزار اندیشمند از بیش از 190 کشور جهان قرار دهند و از آنان بخواهند تا راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای رفع این مشکلات ارائه دهند. حدود 60 درصد از جامعه مشارکت کننده در چالش‌های اینوسنتیو دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و یا بالاتر هستند.

چالشی که شرکت گلد کورپ در سال 2000 برگزار کرد مصداقی از کاربرد مدل جمع‌سپاری در عرصه علم و فن‌آوری است. گلد کورپ یک شرکت کانادایی است که در حوزه استخراج طلا فعالیت می‌کند. در اواخر دهه 1990 و طی سال‌های پیاپی، گلد کورپ در رسیدن به سودآوری خوب و دست‌یابی به یک عملکرد مطلوب ناموفق بود.

تا به همین اواخر فرآیند نقشه‌برداری از زمین و تهیه نقش‌ها نیازمند مهارت‌های بسیار بالا، ابزار‌های بسیار پیشرفته و پیچیده و استفاده از افراد مختلف و گروه‌های سازماندهی شده داشت. برای سال‌های سال تهیه نقشه‌ها، فعالیتی در انحصار نقشه‌برداران و جغرافی دانان بود تا از جهان نقشه‌برداری کرده و آن را در قالب نقشه‌های کاغذی در بیاورند و یا با آغاز دهه 1960 نقشه‌ها را به صورت فایل‌های دیجیتال ارائه کنند. لذا مجالی برای فعالیت آماتور‌ها و مردم عادی در زمینه نقشه‌برداری وجود نداشت. اما تغییرات تکنولوژی طی ده سال گذشته و فراهم آوردن سه عامل اینترنت، رایانه‌های خانگی و ابزار‌های دقیق، تقریبا ارزان و در دسترس برای دست یابی به اطلاعات مکان‌ها سبب تحولی عظیم در تهیه نقشه‌ها و بازار نقشه‌برداری شده است. تغییرات تکنولوژی سبب شد تا زمینه مساعدی برای فعالیت مردم عادی در حوزه نقشه‌برداری فراهم شود. 

حوزه فناوری شهروندی یک حوزه علمی اجرایی جدید است. صرف گفتن این که فلان سامانه در فلان کشور نتیجه داده است لزوما در ایران کاربردی نیست. این جلسه ارائه «درآمدی بر فناوری شهروندی» است.

سرویس MTurk) Amazon Mechanical Turk) یک بازار بر پایه وب و مبتنی بر مدل جمع‌سپاری است که کسب‌وکار‌های مختلف را قادر می‌سازد تا با استفاده از هوش و ظرفیت‌های انسانی، وظایف و کارهایی را که انسان‌ها می‌توانند بسیار اثر بخش‌تر از سیستم‌های رایانه‌ای انجام بدهند محقق کنند. این وب یکی از زیر مجموعه‌های آمازون وب سرویس است که متعلق به شرکت آمازون است.

دوریتوز¹ یک شرکت تولید مواد خوراکی است که در سال 1964 به وسیله هلدینگ Frito-Lay تاسیس شده است. آنچه سبب شهرت دوریتوز شده است کمپین تبلیغاتی این شرکت است که در طول سوپر بل² پخش می‌شد. این شرکت برای تبلیغات خود در 43مین برنامه تبلیغاتی خود که Crash the Super Bowl نام داشت، از مردم خواست تا یک تبلیغ تجاری سی ثانیه‌ای در مورد محصولات شرکت بسازند و برای آنها ارسال کنند. در گام بعدی برنامه‌های تبلیغاتی تولید به رای گذاشته می‌شد. پس از انتخاب بهترین برنامه توسط مردم، برنامه برگزیده در بهترین و پرمخاطب‌ترین زمان پخش تبلیغات در طول مسابقه به نمایش گذاشته شد.³

تهیه‌کنندگان این اثر پاداشی متشکل از پول نقد و مقداری اعتبار برای خرید از فروشگاه دوریتوز دریافت کردند. دوریتوز در دست یابی به هدفش تقریبا موفق بود چرا که این برنامه تبلیغاتی جزء 5 اثر تبلیغاتی برتر آن دوره از مسابقات قرار گرفت.⁴ این شکل از طراحی محتوی تبلیغاتی فرصتی فراهم کرد تا دوریتوز از ایده‌های خلاقانه بیشتری استفاده کند و با آگاهی از ذائقه مخاطبان به انتخاب برنامه تبلیغاتی مبادرت ورزد. لذا شرکت می‌توانست مخاطبان بیشتری نیز جذب کند که منجر به افزایش فروش شرکت می‌شد.

1. ￪ Frito Lay Doritos
2. ￪ Super Bowl: مسابقه سالانه فوتبال آمریکایی قهرمانی لیگ فوتبال ملی (آمریکا)، بالاترین سطح حرفه‌ای فوتبال آمریکایی در جهان می‌باشد.‌ این‌‌‌‌ بازی اوج فصل رقابت‌های لیگ فوتبال آمریکا می‌باشد که در اواخر تابستان سال قبل میلادی آغاز می‌شود. این مسابقه و مراسم‌های جانبی در «یکشنبه سوپر بول» برگزار می‌شود که همین مسابقه در طی سالیان دراز تبدیل به پربیننده‌ترین مسابقه تلویزیونی آمریکا گشته‌است. گرچه زمان پخش این مسابقه تعطیل رسمی نیست، اما در زمان پخش آمریکا بصورت نیمه رسمی تعطیل می‌شود (https://en.wikipedia.org/wiki/Super_Bowl).
3. ￪ Brabham, d. c. (2013), crowdsourcing, London: The MIT Press
4. ￪ بنا به نظر USA Today’s Ad Meter Rankings